::
::
Obóz pracy przymusowej przy zakładzie amunicji Hasag w Skarżysku-Kamiennej był według niektórych gorszy od KL Auschwitz. Panował tam głód i choroby. Żydzi pracowali po 12-14 godzin bez wynagrodzenia i za głodowe racje żywnościowe.
Oni nie wymagali jakiejś specjalnej opieki, przeciwnie, Niemcy ich niszczyli, żeby umierali….przychodziły nowe transporty, i tak dalej - wspomina płk Henryk Czech, który podczas wojny jako kilkunastoletni chłopiec mieszkał w Skarżysku i pracował na kolei. Na dworcu, wiadomo było, przyszedł pociąg, były w nim takie małe okienka w towarowych wagonach, wywietrzniki. Było widać, że ludzie wyglądają, krzyczą, żeby dać im jeść… Jak była możliwość, to coś im się podrzuciło, ale wagony te były zawsze dokładnie pilnowane przez Niemców i trudno było coś im podać – dodaje.
Najcięższa była praca przy tłuczeniu i gotowaniu trotylu oraz napełnianiu nim pocisków. Osoby, które pracowały w Hasagu wspominają, że zajmujący się tym ludzie stawali się po kilku dniach żółci, a po 2-3 miesiącach umierali. To było okropne. Mieszali gołymi rękami w kadziach, zdarzały się eksplozje, ludzie umierali w straszliwych męczarniach… kiedyś czytałem przypadek wrzucenia, tak dla zabawy, człowieka do gotującego się trotylu… – mówi dr Tomasz Domański, historyk. Nieopodal istniała tzw. patelnia, czyli miejsce gdzie przy pomocy środków chemicznych, produkowanych w zakładzie Niemcy likwidowali zwłoki więźniów. Na ich miejsce przywożono kolejnych pracowników, m.in. z obozu koncentracyjnego w Majdanku.
Całe te zakłady były ogrodzone płotami, drutami…specjalnie nikt tam nie podchodził, bo wartownicy strzelali do ludzi, itd. – mówi płk Henryk Czech.
Spośród polskich pracowników Hasagu, którzy starali się pomóc Żydom, odznaczenie medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” otrzymało jedynie dwóch: Zygmunt Jarosz i Tadeusz Nowak.
Pierwszy z nich pracował w Hasagu jako brygadzista. Postawił sobie za cel pomoc i uratowanie Żydów ze swojej brygady pracowniczej. Szczególną opieką objął 19-letniego kolegę Chaima Śliskiego. Dzięki zaangażowaniu m.in. swojej rodziny Zygmunt Jarosz organizował dla Żydów jedzenie, lekarstwa i ubrania. Został odznaczony w 1999 roku. Zarówno on, jak i Żydzi pracujący w jego brygadzie przeżyli wojnę.
Więźniom pomagał także Tadeusz Nowak, członek AK, głównie przemycając żywność. Niemcy wykryli jego działalność i postanowili dokonać publicznej egzekucji. To miała być przestroga dla pozostałych przed udzielaniem pomocy Żydom. 21 kwietnia 1943 roku po nieudanej próbie powieszenia, Tadeusz Nowak został zastrzelony, na oczach pracowników, których zmuszono do oglądania egzekucji. Jego ciało wywieszono na widok publiczny, zawieszając mu na szyi tabliczkę: „Ten Polak dawał Żydom chleb”. Został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata w 1990 roku.
Oni nie wymagali jakiejś specjalnej opieki, przeciwnie, Niemcy ich niszczyli, żeby umierali….przychodziły nowe transporty, i tak dalej - wspomina płk Henryk Czech, który podczas wojny jako kilkunastoletni chłopiec mieszkał w Skarżysku i pracował na kolei. Na dworcu, wiadomo było, przyszedł pociąg, były w nim takie małe okienka w towarowych wagonach, wywietrzniki. Było widać, że ludzie wyglądają, krzyczą, żeby dać im jeść… Jak była możliwość, to coś im się podrzuciło, ale wagony te były zawsze dokładnie pilnowane przez Niemców i trudno było coś im podać – dodaje.
Najcięższa była praca przy tłuczeniu i gotowaniu trotylu oraz napełnianiu nim pocisków. Osoby, które pracowały w Hasagu wspominają, że zajmujący się tym ludzie stawali się po kilku dniach żółci, a po 2-3 miesiącach umierali. To było okropne. Mieszali gołymi rękami w kadziach, zdarzały się eksplozje, ludzie umierali w straszliwych męczarniach… kiedyś czytałem przypadek wrzucenia, tak dla zabawy, człowieka do gotującego się trotylu… – mówi dr Tomasz Domański, historyk. Nieopodal istniała tzw. patelnia, czyli miejsce gdzie przy pomocy środków chemicznych, produkowanych w zakładzie Niemcy likwidowali zwłoki więźniów. Na ich miejsce przywożono kolejnych pracowników, m.in. z obozu koncentracyjnego w Majdanku.
Całe te zakłady były ogrodzone płotami, drutami…specjalnie nikt tam nie podchodził, bo wartownicy strzelali do ludzi, itd. – mówi płk Henryk Czech.
Spośród polskich pracowników Hasagu, którzy starali się pomóc Żydom, odznaczenie medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” otrzymało jedynie dwóch: Zygmunt Jarosz i Tadeusz Nowak.
Pierwszy z nich pracował w Hasagu jako brygadzista. Postawił sobie za cel pomoc i uratowanie Żydów ze swojej brygady pracowniczej. Szczególną opieką objął 19-letniego kolegę Chaima Śliskiego. Dzięki zaangażowaniu m.in. swojej rodziny Zygmunt Jarosz organizował dla Żydów jedzenie, lekarstwa i ubrania. Został odznaczony w 1999 roku. Zarówno on, jak i Żydzi pracujący w jego brygadzie przeżyli wojnę.
Więźniom pomagał także Tadeusz Nowak, członek AK, głównie przemycając żywność. Niemcy wykryli jego działalność i postanowili dokonać publicznej egzekucji. To miała być przestroga dla pozostałych przed udzielaniem pomocy Żydom. 21 kwietnia 1943 roku po nieudanej próbie powieszenia, Tadeusz Nowak został zastrzelony, na oczach pracowników, których zmuszono do oglądania egzekucji. Jego ciało wywieszono na widok publiczny, zawieszając mu na szyi tabliczkę: „Ten Polak dawał Żydom chleb”. Został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata w 1990 roku.
Jest to odcinek podkastu:
POLACY RATUJĄCY ŻYDÓW
Kiedy podczas II wojny światowej naziści rozpoczęli masową eksterminację ludności żydowskiej wielu polskich sąsiadów i przyjaciół pośpieszyło Żydom z pomocą. Zwykli ludzie pomagali im, np. przewożąc do bezpiecznego miejsca, przekazując żywność lub udzielając schronienia. Udzieloną pomoc ukrywali w trakcie wojny, kiedy groziła im za to kara śmierci, oraz przez kilkadziesiąt kolejnych lat, w czasach komunizmu. Według historyka Szymona Datnera, głównie dzięki pomocy Polaków, Holocaust przeżyło ok. 100 tysięcy Żydów. W pomoc dla jednej osoby zwykle zaangażowanych było od kilku do kilkunastu osób. Instytut Yad Vashem przyznał medal „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” ok. 280 mieszkańcom województwa świętokrzyskiego, zaangażowanym w pomoc Żydom. To jednak niewielka część wszystkich osób, które udzielały pomocy. „Polacy ratujący Żydów” to audycja poświęcona lokalnym bohaterom, którzy pomagali innym z narażeniem życia własnego i swoich rodzin. W każdym odcinku przybliżamy wybrane historie rodzin, które udzielały pomocy. Każda z nich jest opatrzona komentarzem historyków, m. in.: Ewy Kołomańskiej z Muzeum Wsi Kieleckiej i dr Tomasza Domańskiego z Delegatury IPN w Kielcach.
CYKL AUDYCJI RADIA KIELCE „POLACY RATUJĄCY ŻYDÓW” MOŻESZ RÓWNIEŻ OBEJRZEĆ NA STRONIE: HTTPS://POLACYRATUJACYZYDOW.COM.PL/
[podcast archiwalny - nie będzie kolejnych odcinków]
Kategorie:
Historia
Historia