Adam Bodnar Podcast "Nie tylko o prawach człowieka"

Gościem 22. odcinka podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" jest red. Bartosz T. Wieliński, dziennikarz, publicysta i politolog, laureat nagrody Grand Press, wieloletni korespondent "Gazety Wyborczej" w Berlinie, a obecnie członek jej warszawskiej redakcji. Rozmawiamy na temat książki opublikowanej w 2021 r. przez red. Bartosza Wielińskiego nakładem Wydawnictwa Agora pt. "Wojna lekarzy Hitlera". 

Odwołując się do książki wyobrażamy sobie, że stanowi ona materiał pomocniczy do nauki Wiedzy o Społeczeństwie oraz że jesteśmy na fikcyjnej lekcji w liceum poświęconej prawom człowieka. Oczywiście Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została przyjęta dopiero po II wojnie światowej. Ale jednak gdyby nie doświadczenia historyczne, to ten dokument (jak również koncepcja praw człowieka) by nie powstała. Wszak preambuła do Deklaracji stanowi, że „brak poszanowania i pogarda dla praw człowieka doprowadziły do czynów barbarzyńskich, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości”.

Nawiązując do przykładów z książki rozmawiamy o sytuacjach, które stanowiły akty powszechnej dyskryminacji, naruszenie godności ludzkiej, tortury oraz eksperymenty medyczne wykonywane bez zgody. Mówimy o znaczeniu prawnej ochrony życia - w kontekście ustaw norymberskich czy funkcjonowania obozów koncentracyjnych. Rozważamy mechanizmy odpowiedzialności lekarzy i prawników za zbrodnie popełnione w czasach Trzeciej Rzeszy.

Mam nadzieję, że dzięki tej rozmowie podcastowej uda się inaczej spojrzeć na historię - jako na podstawę do rzeczywistego nauczania po co zostały stworzone konkretne gwarancje praw człowieka.

W 21. odcinku podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" rozmawiam z Grażyną Biskupską, młodszym inspektorem Policji w stanie spoczynku. Pani Grażyna Biskupska była przez ponad 20 lat związana z Policją, kierowała Wydziałem ds. Zwalczania Terroru Kryminalnego w Komendzie Stołecznej Policji oraz Wydziałem ds. Terroru w Centralnym Biurze Śledczym Policji. Była zaangażowana w szereg istotnych spraw, jak np. wyjaśnienie śmierci Tomasza Jaworskiego, rozpracowywanie gangu "Mutantów" oraz gangu żoliborskiego. W 2006 r. została oczyszczona z zarzutów w związku z strzelaniną w Magdalence. Obecnie jest wykładowczynią Collegium Civitas.

Grażyna Biskupska jest jedną z kilkudziesięciu byłych funkcjonariuszy (oraz członków ich rodzin), których dotknęła ustawa represyjna z 16 grudnia 2016 r. Ustawa objęła wszystkich funkcjonariuszy, którzy choć przez jeden dzień służyli w formacjach uznanych za „wspierające totalitarne państwo”, niezależnie od tego co robili i jakie są ich zasługi dla Państwa.

Panią Grażynę Biskupską zapytałem m.in. o to:

- Jak trafiła do policji i dlaczego zdecydowała się na pracę w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL?

- Na na czym polegała praca Komisji Weryfikacyjnej i czy weryfikacja rzeczywiście została dobrze przeprowadzona?

- Co czuła gdy uchwalana była ustawa represyjna i kiedy zdecydowała się na walkę o swoje prawa?

- Czy czuje, że państwo zdradziło swoich funkcjonariuszy, którzy po weryfikacji budowali nowoczesne, demokratyczne państwo?

- Czym jest służba i czego młodzi funkcjonariusze mogą nauczyć się od starszych pokoleń?

- Czy przyznaje się do tego, że była policjantką i czy czuje dumę ze swojej formacji.

W 20. odcinku podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" rozmawiam z Renatą Durdą o Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (tzw. Konwencji Stambulskiej). Moja rozmówczyni - Renata Durda - jest kierowniczką Ogólnopolskiego Pogotowia dla ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" Instytutu Psychologii Zdrowia PTP, certyfikowaną superwizorką i specjalistką ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, autorką wielu publikacji z zakresu tworzenia interdyscyplinarnych rozwiązań na rzecz zapobiegania temu zjawisku. Była także społeczną doradczynią Rzecznika Praw Dziecka Marka Michalaka.

Konwencja Stambulska została 11 maja 2011 r. - 10 lat temu - otwarta do podpisu. Niniejszy podcast jest zatem dla mnie częścią świętowania 10-lecia Konwencji.

Rozmawiamy o czasach, kiedy powstawała Konwencja Stambulska, a następnie była ratyfikowana przez Polskę - jeszcze za czasów Prezydenta Bronisława Komorowskiego. Pytam Renatę Durdę co robiła, kiedy nastąpiło uroczyste podpisanie Konwencji Stambulskiej w siedzibie Centrum Praw Kobiet. Ale dopytuję ją również co sądzi o postawach takich organizacji jak Ordo Iuris oraz znanych prawników, przeciwników Konwencji Stambulskiej jeszcze w 2015 r., którzy niedawno zmienili swój pogląd (prof. Andrzej Zoll, prof. Michał Królikowski).

Po 6 latach od ratyfikacji Konwencji zastanowimy się jakie zmiany zaszły w polskim prawie, a także co jeszcze musimy zmienić, aby w pełni respektować jej postanowienia. Rozważamy również jak wygląda system funkcjonowania państwa z perspektywy organizacji pozarządowych i co należałoby w nim poprawić? Wskazujemy na trzy najważniejsze priorytety dla władz Polski w zakresie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet oraz przemocy domowej.

Zadaję także pytanie: Co z tym „gender”? Jak odwoływanie się do pewnego symbolu może stać się sposobem na prowadzenie polityki oraz czy  istnieje rzeczywiste niebezpieczeństwo wypowiedzenia Konwencji Stambulskiej?

Renata Durda wskazuje także co każdy z nas mógłby zrobić, aby bronić idei wiążących się z Konwencją Stambulską. Być może dużo od nas zależy, tylko nie zawsze wiemy w jaki sposób możemy walczyć o wartości, które są nam bliskie. 

W 19. odcinku podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" rozmawiam z Oskarem Sobolewskim o naszych przyszłych emeryturach w kontekście czekających Polskę wyzwań demograficznych. Pan Oskar Sobolewski jest absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a obecnie doktorantem na tej uczelni. Napisał pracę magisterską nt. pracowniczych planów kapitałowych, a jego promotorką była Prof. Małgorzata Gersdorf. Współpracuje z kancelarią Wojewódka i Wspólnicy, jest ekspertem Instytutu Emerytalnego, a przez 2 lata pracował w ZUS-ie, gdzie zajmował się zagadnieniami związanymi z III filarem. 

W naszej rozmowie zastanawiamy się dlaczego funkcjonowanie systemu emerytalnego powinno być ważne dla młodego pokolenia oraz czy w wieku 20-30 lat należy już się zastanawiać nad własną przyszłością "emerytalną". Rozważamy czy słuszna była decyzja rządu o podwyższeniu (za czasów Premiera Donalda Tuska), a następnie obniżeniu wieku emerytalnego (za czasów Premiera Beaty Szydło), a także kto jest obecnie bardziej pokrzywdzony przez system - kobiety czy mężczyzny. Dyskutujemy o znaczeniu OFE oraz pracowniczych planów kapitałowych. Przedstawiamy zmiany dotyczące podwyższenia wieku emerytalnego wprowadzane w innych państwach, motywowane wyzwaniami demograficznymi oraz starzeniem się społeczeństw. 

Stawiamy pytanie czy obecne elity polityczne nie stały się zakładnikami utrwalania obowiązującego systemu, co tak naprawdę może wprowadzić Polaków w kłopoty, gdyż emerytury będą coraz niższe, a w systemie będzie niedługo więcej osób w wieku postprodukcyjnym niż produkcyjnym. Czy to może stać się podstawą do rewolucji młodych? Czy migracje międzynarodowe mogą zniwelować nadchodzący kryzys?

W 18. odcinku podcastu rozmawiam z prof. Piotrem Hofmańskim, Prezydentem Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze, o sprawiedliwości  dla zbrodniarzy wojennych. Prof. Piotr Hofmańskim jest jednym z najwybitniejszych ekspertów z zakresu procedury karnej. Był przez wiele lat sędzią Izby Karnej Sądu Najwyższego, członkiem i przewodniczącym Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. Przed objęciem funkcji sędziego MTK w Hadze (w 2014 r.) pracował na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W marcu 2021 r. został mianowany Prezydentem Międzynarodowego Trybunału Karnego. 

Rozmawiamy o roli MTK w zakresie zapewnienia sprawiedliwości dla sprawców, ale także i dla ofiar zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości. Omawiamy niektóre sprawy (głównie dotyczące liderów państw afrykańskich), w które zaangażowany był Pan Sędzia. Zastanawiamy się nad specyfiką postępowania przed MTK, rolą sędziów i prokuratorów oraz pełnomocników stron. Pytam Pana Sędziego jak zmieniła się jego rola odkąd został Prezydentem MTK oraz czy jest szansa, aby Statut Rzymski MTK stał się instrumentem w pełni globalnym (obecnie 123 państwa uczestniczą w systemie MTK).

Zadaję Panu Sędziemu pytania jak wyglądała kampania zmierzająca do tego, aby został sędzią MTK oraz dlaczego taka nominacja ma znaczenie dla pozycji międzynarodowej państwa, z którego pochodzi sędzia. Pan Sędzia przedstawia także znaczenie polskiej historii dla zrozumienia znaczenia międzynarodowych systemów odpowiedzialności karnej dla zbrodniarzy wojennych. 

Gościem 17. odcinka podcastu „Nie tylko o prawach człowieka” jest red. Ewelina Karpacz-Oboładze. Rozmawiamy o misji publicznej Polskiego Radia, znaczeniu reportażu radiowego oraz o cenzurze – w PRL oraz we współczesnej Polsce. Red. Karpacz-Oboładze przez wiele lat była związana ze Studiem Reportażu i Dokumentu Polskiego Radia, przygotowała ponad 200 reportaży radiowych. Była laureatką licznych nagród dziennikarskich (w tym "Srebrnego Melchiora", "Złotego Mikrofonu" oraz nominacji do Prix Italia). Prowadzi zajęcia "Dokument radiowy i sztuka realizacji dźwięku" na Wydziale Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW. Współpracuje z Radiem 357. 

Rozmawiamy o drodze zawodowej Pani Redaktor oraz o realizacji własnych pasji w Studiu Reportażu i Dokumentu Polskiego Radia. Zastanawiamy się nad misją publiczną wypełnianą przez reportaż radiowy oraz dlaczego tego typu działalność tylko w sposób szczątkowy może być realizowana przez media komercyjne (czy podcasty). Pani Redaktor opowiada jak Studio Reportażu i Dokumentu stało się instytucją kultury, jak kolejne pokolenia mogły budować nowy dorobek na ramionach gigantów. Wspominamy mistrzów - Adama Wielowieyskiego, Eugeniusza Rudnika, Annę Semkowicz, Janinę Jankowską oraz Irenę Piłatowską-Mądry. 

Pytam się o cenzurę w Polskim Radio. Czy słowa jej koleżanki redakcyjnej Olgi Mickiewicz-Adamowicz są prawdziwe: "Postępuje cenzura, tematy niewygodne dla władzy są zdejmowane z anteny albo nie dopuszcza się do ich realizacji. Nie zaprasza się gości, którzy są krytyczni wobec władz radia, wobec władzy. Ogranicza się obecność słuchaczy na antenie ze strachu przed tym, że powiedzą oni coś niewygodnego. Reportaż w Polskim Radiu traci na znaczeniu. Przerwane zostały pewne tradycje, zniszczony dorobek, na który ciężko pracowaliśmy latami. Zniszczona została Trójka. Niszczeje też Studio Reportażu, które funkcjonuje w szczątkowy, okaleczony sposób." Rozważamy na ile współczesna cenzura jest podobna do tej z czasów ul. Mysiej. 

Pani Redaktor tłumaczy co robiła 15 maja 2020 r. - w czasie ostatniego notowania Listy Przebojów Programu Trzeciego, a także jak wyglądało jej rozstanie z Polskim Radio. Pytam się także dlaczego odejście z mediów publicznych nastąpiło tak późno, skoro przemiany i upolitycznienie Polskiego Radia były oczywiste już od 2016 r. 

Czy Studio Reportażu i Dokumentu przetrwa? Czy też została przerwana nić kontynuacji i nie będzie już powrotu do przeszłości? Odpowiedzią na te pytania (a także niezwykle ciekawą anegdotą z udziałem Leonarda Cohena) kończy się rozmowa. 

Gościem 16. odcinka podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" jest Dawid Ciślak - absolwent Szkoły Filmowej im. K. Kieślowskiego w Katowicach, twórca gry „We. The Revolution” przedstawiającej postać sędziego trybunału rewolucyjnego w czasie Rewolucji Francuskiej (wydanej przez studia Polyslash i Klabater). Dawid Ciślak jest laureatem Paszportu Polityki w kategorii “Kultura Cyfrowa”, a także Prezesem Zarządu Polyslash SA, spółki notowanej na New Connect.

Rozmawiamy o znaczeniu gier komputerowych dla edukacji obywatelskiej. Gra "We. The Revolution" skłania do refleksji nad zrozumieniem przez społeczeństwo zasad niezależności sądownictwa oraz odpowiedzialności wiążącej się z wymierzaniem sprawiedliwości.

Pytam Dawida Ciślaka o jego zainteresowanie grami komputerowymi oraz motywy porzucenia kariery w świecie filmu. Zastanawiamy się czy gry z dzieciństwa związane z odpowiedzialnością społeczną, zarządzaniem i poczuciem obywatelskości (np. Cywilizacja, Sims, Railroad Tycoon itd.) wpłynęły na jego profesjonalne zainteresowania. 

Dawid Ciślak wyjaśnia mechanizm gry "We. The Revolution". Wskazuje, że powstanie gry było częściowo związane z sytuacją w Polsce dot. praworządności oraz kształtującymi się podziałami w polskim społeczeństwie. Jednocześnie gra pokazuje, że "rewolucja może zjadać własne dzieci", a rola sędziego może z czasem ulegać wypaczeniu. Zastanawiamy się czy można stworzyć w społeczeństwie (ale także wśród nauczycieli i wychowawców) przekonanie, że gry komputerowe (narracyjne) mogą stanowić istotny komponent edukacji (w zakresie wiedzy o społeczeństwie, historii, geografii), ale także mogą nauczyć podejmowania strategicznych decyzji. 

Dawid Ciślak przedstawia także scenariusz potencjalnej nowej gry dotyczącej współczesnej sytuacji w Polsce.

Dziękuję dr Magdalenie Zmysłowskiej za pomoc w zaaranżowaniu nagrania podcastu.

Gościem 15. odcinka podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" jest dr Tomasz Snarski – nauczyciel akademicki, adwokat, filozof, poeta, adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Materialnego i Kryminologii WPiA Uniwersytetu Gdańskiego, autor licznych publikacji naukowych z zakresu prawa karnego i filozofii prawa. Dr Snarski opublikował trzy tomy wierszy, w tym ostatni „Żmuty”. Współpracuje stale z organizacjami społecznymi z Wilna oraz z Laboratorium „Więzi”. Ukazała się niedawno jego książka „Kościół katolicki wobec kary śmierci. Między prawem a filozofią i teologią” (Więź, Warszawa 2021). Rozmawiamy właśnie na temat głównych tez książki. 

Zastanawiamy się nad tym jak wyglądała ewolucja poglądów Kościoła katolickiego w odniesieniu do kary śmierci. Czy przełom związany z decyzją Franciszka o zmianie pkt. 2267 Katechizmu Kościoła Katolickiego jest rzeczywiście przełomem czy też konsekwencją ewolucji poglądów wewnątrz Kościoła? Dr Snarski tłumaczy także jakie są zasadnicze powody sprzeciwu wobec kary śmierci ze strony Kościoła.

Zadaję pytanie Panu Doktorowi dlaczego zmiana poglądów Kościoła katolickiego nastąpiła tak późno. Przecież w stosunku do ochrony życia ludzkiego poglądy były jasno sprecyzowane – zwłaszcza w kontekście dopuszczalności aborcji (encyklika Evangelium Vitae)? Co więcej z encykliki tej wynika, że stopniowe ograniczanie kary śmierci to argument za niedopuszczalnością aborcji. Czy to nie jest swoista hipokryzja – do czasów Franciszka życie ludzkie nie było w KKK traktowane jak absolutna wartość (zwłaszcza w przypadku osób, które nie są niewinne)? Czy Kościół czasami nie powiela rozwiązań, które i tak zostały już wcześniej wypracowane w poszczególnych państwach, przez środowiska kierujące się wartościami humanistycznymi (jak np. Robert Badinter we Francji, Andras Sajo na Węgrzech czy Halina Bortnowska w Polsce) – powiela wtedy, kiedy praca została już wykonana, społeczeństwa zaakceptowały zmiany? Czy czasami zdecydowanego głosu Kościoła nie brakowało wcześniej?

Rozmawiamy także na temat sprawy Tomasza Komendy. Czy może ona spowodować odejście w Polsce od tzw. kultury kary śmierci (wprawdzie wiemy, że prawnie nie jest możliwe przywrócenie kary śmierci, ale wyrażamy publicznie tęsknotę za taką karą, co sprzyja dehumanizacji, represyjnej polityce karnej oraz publicznym linczom)?

W 14. odcinku podcastu „Nie tylko o prawach człowieka” rozmawiam z Przemysławem Staroniem o potrzebie nowoczesnej edukacji obywatelskiej.

Przemysław Staroń jest absolwentem kulturoznawstwa i psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, nauczycielem w II LO im. Bolesława Chrobrego w Sopocie (prowadzi zajęcia z zakresu etyki, filozofii i wiedzy o kulturze) oraz wykładowcą w Zakładzie Psychologii Wspomagania Rozwoju w Uniwersytecie SWPS. Jest założycielem grupy międzypokoleniowej Zakon Feniksa. W 2018 r. uzyskał tytuł Nauczyciela Roku, a w 2020 r. został finalistą konkursu Global Teacher of the Year 2020. Jest działaczem społecznym w sferze edukacji (w tym wykorzystywania umiejętności cyfrowych). Został uznany za jedną z najbardziej wpływowych osób w społeczności LGBT+. Przyłączył się do ruchu Polska 2050. W 2020 r. wydał książkę pt. „Szkoła bohaterek i bohaterów, czyli jak sobie radzić z życiem” (Wydawnictwo Agora, Warszawa 2020).

Rozmawiamy o jego drodze życiowej - jak został jednym z najlepszych i najbardziej rozpoznawalnych nauczycieli w Polsce. Przemysław Staroń opowiada, do której postaci z "Władcy Pierścieni" mu najbliżej, a także po co korzysta z pop-kultury na swoich zajęciach z uczniami i studentami. Zastanawiamy się nad znaczeniem nowoczesnej edukacji obywatelskiej. Czy faktycznie w latach 90-tych popełniono błąd, że o edukacji obywatelskiej prawie zapomniano, uznając, że demokracja będzie już na zawsze? A może nie było wtedy wystarczających doświadczeń, aby takie programy edukacyjne kształtować?

Przemysław Staroń opowiada, co by zrobił, gdyby miał możliwość wprowadzenia rzeczywistych programów edukacyjnych trafiających do szerokich mas. Wskazuje sędziego, którego zaprosiłby do polskiej "Ulicy Sezamkowej", aby przybliżyć dzieciom wymiar sprawiedliwości i rolę sądów w państwie prawa. Mówi także dlaczego nauczanie wiąże się z odpowiedzialnością oraz na ile udaje mu się kształtować u swoich wychowanków postawy obywatelskie.

Przemysław Staroń przedstawia także najważniejsze dla niego filmy (seriale), książki i komiksy oraz gry - pozycje, z którymi zwłaszcza powinni zapoznać się licealiści.

Zachęcam do wysłuchania rozmowy. Jednocześnie zapraszam na kolejną - będę rozmawiał z dr Tomaszem Snarskim, prawnikiem i filozofem, na temat jego książki "Kościół katolicki wobec kary śmierci" (Biblioteka Więzi, Warszawa 2021). 

W 13. odcinku podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" rozmawiam z dr Katarzyną Grzybowską-Walecką o tym jak niektóre państwa poradziły sobie z pandemią oraz czy pandemia wpłynęła na wymiar polityki krajowej i europejskiej. Dr Grzybowska-Walecka jest politolożką, wykładowczynią Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Jean Monnet Fellow w Centrum Roberta Schumana European University Institute we Florencji, byłą radną m.st. Warszawy, autorką licznych publikacji na temat funkcjonowania partii politycznych oraz wpływu mediów społecznościowych na działania polityczne. Jest także współtwórczynią Uniwersytetu Młodego Badacza na UKSW. 

Minął już ponad rok od początku pandemii w Polsce. Ten okres staje się powoli przedmiotem analizy ze strony politologów oraz instytutów badawczych. Rozmawiamy o raportach Blavatnik School of Governance, V-Dem Institute oraz International IDEA. Zastanawiamy się na ile pandemia przyczyniła się do wzmocnienia tendencji autorytarnych w niektórych państwach, a także stwarzała okazję do ograniczania praw obywatelskich (w tym wolności zgromadzeń, wolności przemieszczania się oraz prawa do prywatności). 

Rozważamy także dlaczego niektóre państwa zdecydowały się na wprowadzenie stanu nadzwyczajnego - czy była to skuteczna strategia z punktu widzenia realizacji interesu w postaci walki z pandemią. Jak zmieniało się oblicze krajowych polityk w związku z pandemią (także z powodów technologicznych i innych metod podejmowania decyzji)? Czy obywatele potrzebowali poczucia, że ktoś przeprowadzi ich w sposób stabilny i przewidywalny przez ten trudny okres. W tym kontekście skupiamy się zwłaszcza na przykładzie Włoch. 

Dr Grzybowska-Walecka odpowiada także na pytania dotyczące przyszłości integracji europejskiej. Istnieje bowiem możliwość, że wspólne historyczne doświadczenie pandemii, a także wykorzystanie środków z Funduszu Odbudowy przyczyni się do federalizacji Unii Europejskiej oraz nadania realnej wartości obywatelstwu UE. Wreszcie stawiam pytanie jak może wyglądać Europa w 2040 r. - czy np. będziemy mieli powszechne prawo do ochrony zdrowotnej, realizowane na takim samym poziomie we wszystkich państwach członkowskich UE?