Pojęcia i rozumienie świata. Wykład prof. Roberta Piłata (UKSW)
Cykl poświęcony jest problemom współczesnej teorii pojęć. Przeznaczony jest dla studentów szczególnie zainteresowanych współczesną epistemologią, hermeneutyką, filozofią umysłu oraz tradycją filozofii transcedentalnej. Uwzględniając tegoroczne ograniczenia zajęcia wykład ma formę serii nagrań radiowych uzupełnionych indywidualnymi konsultacjami. Przedstawię najważniejsze problemy teorii pojęć. Wyjdę od obserwacji i argumentów przedstawionych w monografii O istocie pojęć (2007) w której podważam rozumienie pojęć jako ogólnych reprezentacji i prezentuję interpretację pojęć jako obiektów abstrakcyjnych. W wykładzie zdefiniuję problemy, które w tamtej monografii pozostały bez rozwiązania i przejdę do nowego, hermeneutycznego i transcendentalnego punktu widzenia na rolę pojęć. W poznaniu i myśleniu, który nazywam transcendentalną hermeneutyką.
Odcinek 7
2021-03-17 22:54:58
iększość pojęć zawiera komponent metaforyczny. W tym odcinku zastanawiam się nad powstawaniem metafor i metonimii oraz miejscem metaforycznych i metonimicznych treści w aparaturze pojęciowej. Zdolność do metaforyzacji jest atrybutem wyobraźni i ma charakter twórczy, lecz także kierowany pewnymi regułami. Komentuję niektóre próby odkrywania tych reguł: semantykę pojęciową Renate Bartsch, koncepcję Geogre’a Lakoffa i Marka Johnsona postulującą zakorzenienie pojęć w cielesnym doświadczeniu, koncepcję modeli wyobrażeniowych i ich fuzji Gillesa Fauconniera i Marka Turnera.
iększość pojęć zawiera komponent metaforyczny. W tym odcinku zastanawiam się nad powstawaniem metafor i metonimii oraz miejscem metaforycznych i metonimicznych treści w aparaturze pojęciowej. Zdolność do metaforyzacji jest atrybutem wyobraźni i ma charakter twórczy, lecz także kierowany pewnymi regułami. Komentuję niektóre próby odkrywania tych reguł: semantykę pojęciową Renate Bartsch, koncepcję Geogre’a Lakoffa i Marka Johnsona postulującą zakorzenienie pojęć w cielesnym doświadczeniu, koncepcję modeli wyobrażeniowych i ich fuzji Gillesa Fauconniera i Marka Turnera.
Odcinek 6
2021-03-11 22:19:55
W tym odcinku przedstawiam wykładnię pojęć w semantyce Gottloba Fregego (1848-1925), twórcy podstaw współczesnej logiki. Niemniej doniosłe jak jego prace z logiki formalnej są jego prace semantyczne, a w nich odróżnienie sensu i znaczenia, oraz przedmiotu i funkcji. Szczególnie to ostatnie ważne jest dla naszego tematu. Fregowska ontologia, czyli ogólny model wyznaczający to, do czego mogą się odnosić wyrażenia języka, obejmuje dwie kategorie: funkcji i pojęć. Słowo „funkcja” ma tu znaczenie szersze niż w matematyce; jest odpowiednikiem wyrażeń nienasyconych, posiadających puste miejsce. Wypełnienie tego pustego miejsca znakiem oznaczającym przedmiot (argument funkcji) daje zdanie, którego znaczeniem jest jego wartość logiczna: prawda lub fałsz. Można powiedzieć, że funkcje są sposobem ludzkiego umysłu, by przechodzić od ogółu przedmiotów do prawdy. Pojęcia należą do do tak rozumianych funkcji.
W tym odcinku przedstawiam wykładnię pojęć w semantyce Gottloba Fregego (1848-1925), twórcy podstaw współczesnej logiki. Niemniej doniosłe jak jego prace z logiki formalnej są jego prace semantyczne, a w nich odróżnienie sensu i znaczenia, oraz przedmiotu i funkcji. Szczególnie to ostatnie ważne jest dla naszego tematu. Fregowska ontologia, czyli ogólny model wyznaczający to, do czego mogą się odnosić wyrażenia języka, obejmuje dwie kategorie: funkcji i pojęć. Słowo „funkcja” ma tu znaczenie szersze niż w matematyce; jest odpowiednikiem wyrażeń nienasyconych, posiadających puste miejsce. Wypełnienie tego pustego miejsca znakiem oznaczającym przedmiot (argument funkcji) daje zdanie, którego znaczeniem jest jego wartość logiczna: prawda lub fałsz. Można powiedzieć, że funkcje są sposobem ludzkiego umysłu, by przechodzić od ogółu przedmiotów do prawdy. Pojęcia należą do do tak rozumianych funkcji.
Odcinek 5
2021-02-25 23:08:41
W tym odcinku przedstawiam transcendentalne podejście pojęć. Na przykładzie Hegla przedstawiam pewną wizje idealnego rozumienia jako samoodniesienia bytu – najbardziej ogólnie ujętej refleksji. Samowiedza bytu jest Pojęciem w znaczeniu absolutnym, zaś poszczególne, zmienne aparatury pojęciowe są jego częściowym urzeczywistnieniami. Stawiam pytanie do rozważenia w następnych odcinkach: Czy rzeczywiście można dostrzec w normalnej strukturze ludzkiej wiedzy częściową realizacje ideału rozumienia, a jeśli tak to gdzie i jakim sposobem?
W tym odcinku przedstawiam transcendentalne podejście pojęć. Na przykładzie Hegla przedstawiam pewną wizje idealnego rozumienia jako samoodniesienia bytu – najbardziej ogólnie ujętej refleksji. Samowiedza bytu jest Pojęciem w znaczeniu absolutnym, zaś poszczególne, zmienne aparatury pojęciowe są jego częściowym urzeczywistnieniami. Stawiam pytanie do rozważenia w następnych odcinkach: Czy rzeczywiście można dostrzec w normalnej strukturze ludzkiej wiedzy częściową realizacje ideału rozumienia, a jeśli tak to gdzie i jakim sposobem?
Odcinek 4
2021-02-25 23:08:34
W odcinku czwartym omawiam zdolność do kategoryzacji w jej podwójnej funkcji: wyjaśnienia i rozumienia. Zastanawiam się nad wkładem kategoryzacji do rozumienia. Paradoksalnie wkład ten widać wyraźnie w kategoryzacjach o niskiej wartości poznawczej, prowizorycznych i niestabilnych. Ujawniają one istnienie abstrakcyjnych modeli leżących u podłoża kategoryzacji. Modele te mają charakter refleksyjny, nie odnoszą się do świata tylko regulują relacje wewnątrz aparatu pojęciowego.
W odcinku czwartym omawiam zdolność do kategoryzacji w jej podwójnej funkcji: wyjaśnienia i rozumienia. Zastanawiam się nad wkładem kategoryzacji do rozumienia. Paradoksalnie wkład ten widać wyraźnie w kategoryzacjach o niskiej wartości poznawczej, prowizorycznych i niestabilnych. Ujawniają one istnienie abstrakcyjnych modeli leżących u podłoża kategoryzacji. Modele te mają charakter refleksyjny, nie odnoszą się do świata tylko regulują relacje wewnątrz aparatu pojęciowego.
Odcinek 3
2021-02-25 23:08:24
W trzecim odcinku serii omawiam postępującą marginalizację wyjaśnień pojęciowych w naukach empirycznych. Proces ten pokazuję na przykładzie badań biofizycznych a konkretnie badań dynamiki molekularnej – przekształceniu i dekonstrukcji ulega tu pojęcie elektronu.
W trzecim odcinku serii omawiam postępującą marginalizację wyjaśnień pojęciowych w naukach empirycznych. Proces ten pokazuję na przykładzie badań biofizycznych a konkretnie badań dynamiki molekularnej – przekształceniu i dekonstrukcji ulega tu pojęcie elektronu.
Odcinek 2
2021-02-25 23:08:11
W drugim odcinku serii przedstawiam niektóre trudności związane z teorią reprezentacji i z traktowaniem pojęć jako reprezentacji poznawczych. Przedstawiam hipotezę, zgodnie z którą pojęcia są przedmiotami abstrakcyjnymi służącymi do kodowania informacji. Dzięki temu kodowaniu każda treść poznawcza odnosi się nie tylko do swego przedmiotu, lecz także do całego aparatu pojęciowego.
W drugim odcinku serii przedstawiam niektóre trudności związane z teorią reprezentacji i z traktowaniem pojęć jako reprezentacji poznawczych. Przedstawiam hipotezę, zgodnie z którą pojęcia są przedmiotami abstrakcyjnymi służącymi do kodowania informacji. Dzięki temu kodowaniu każda treść poznawcza odnosi się nie tylko do swego przedmiotu, lecz także do całego aparatu pojęciowego.
Odcinek 1
2021-02-25 23:07:53
Główna trudność w zrozumieniu zdolności posługiwania się pojęciami. Reprezentacyjna i ekspresyjna funkcja pojęć.
Główna trudność w zrozumieniu zdolności posługiwania się pojęciami. Reprezentacyjna i ekspresyjna funkcja pojęć.