::
::
Krótkie podsumowanie rządów Iwana III Srogiego (Okrutnego) - jest to postać w znacznym stopniu zakłamana w rosyjskiej literaturze historycznej, ale okres jego rządów w Moskwie był okresem istotnym.
Po śmierci Iwana III wielkim księciem moskiewskim został Wasyl III (syn Zoe). Wdał się w ojca i był władcą nawet bardziej okrutnym niż Iwan III.
W 1510 Wasyl zagarnął Psków (na zachód od Moskwy), sporo ludzi przy tym wymordował a powyżej 30 tysięcy mieszkańców wywiózł na wschód. Wtedy jeden z mnichów prawosławnych w Pskowie - Filoteusz - napisał do Wasyla wiernopoddańczy list. Sformułował w nim tezę, że Moskwa jest "trzecim Rzymem" (drugim Rzymem - po upadku Cesarstwa Rzymskiego - był Konstantynopol, zdobyty już przez Osmanów w 1453 roku). W XIX wieku ten list został wykorzystany przez historiografię rosyjską, która na jego podstawie sformułowała doktrynę Rosji jako "trzeciego Rzymu". Cesarstwo Rosyjskie było, w myśl tej koncepcji, kontynuacją tradycji Cesarstwa Rzymskiego i Cesarstwa Bizantyjskiego. "Rzym, Konstantynopol i Moskwa... A czwartego Rzymu już nie będzie" - oto dewiza Imperium Rosyjskiego od XIX wieku popularna do dziś. Dewiza, która powstała w oparciu o list Filoteusza z Pskowa do Wasyla III.
Do roku 1522 Wasyl przyłączył do Księstwa Moskiewskiego także Riazań (na południe od Moskwy).
Około 80% ludności Księstwa Moskiewskiego miało w tym czasie pochodzenie azjatyckie. Większość ludności wyznawała prawosławie, ale trzeba pamiętać, że cerkiew moskiewską tworzyli mnisi, którzy w większości byli analfabetami. Ich interpretacje Biblii nie opierały się więc na znajomości jej treści.
Wasyl III prowadził wojny ze wszystkimi sąsiadami: z chanatem krymskim (na południu), z chanatem kazańskim (na wschodzie), z którym stosunki miał raz dobre a raz złe oraz z Wielkim Księstwem Litewskim (na zachodzie). W literaturze rosyjskiej przedstawia się ten ostatni konflikt jako wojny z Polską, ale to jest nieprawda, bowiem Litwa była samodzielnym, oddzielnym państwem.
Wojnę z Litwą zaczął już Iwan III w roku 1500. Po trzech latach walki zostały przerwane, ale prawie natychmiast po śmierci wielkiego księcia litewskiego (i króla Polski) Aleksandra, w 1506 wojnę roku, wojnę tę wznowił Wasyl III. Po kilku latach znowu nastąpiła przerwa (w tej przerwie Wasyl III zagarnął Psków), po czym w roku 1514 wybuchła kolejna wojna. W jej trakcie Wasyl III najpierw zdobył Smoleńsk, ale następnie został rozgromiony przez wojska litewskie (a w zasadzie - przez wojska białoruskie) w bitwie nad Orszą. Wielkie Księstwo Litewskie nie miało jednak już sił, aby Smoleńsk odzyskać. Z drugiej strony - Wasyl III aż do swej śmierci nie ryzykował kolejnej wojny z Litwą. W Europie zachodniej to zwycięstwo zrobiło duże wrażenie. Natomiast w literaturze rosyjskiej ta bitwa jest przemilczana.
Wasyl III ożenił się jeszcze za życia Iwana III, ale po 20 latach zażądał od patriarchy moskiewskiego rozwiązania tego małżeństwa. Było to sprzeczne z prawem cerkiewnym, ale patriarcha Daniło się zgodził. Pierwsza żona trafiła do klasztoru, a nową żoną została księżniczka, która należała do rodziny Mamaja - wodza tatarskiego, którego Dymitr Doński pobił na Kulikowym Polu. Po kilku latach urodził się jej syn (późniejszy Iwan IV), który jednak prawdopodobnie był nieślubnym dzieckiem. Jego prawdziwym ojcem był prawdopodobnie książę tatarski, który nazywał się Owczyna (a potem zmienił nazwisko na Oboleński). Tymczasem młodsi bracia Wasyla III szybko zmarli...
Jest to odcinek podkastu:
Leszek Moczulski
Spojrzenie historyka, polityka, geopolityka, twórcy Konfederacji Polski Niepodległej.