Następna Stacja: Inwestycje
Wraz z całym zespołem Millennium Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych zapraszamy Cię do podcastu, w którym przybliżymy Ci świat inwestycji i rynków finansowych. Wysłuchasz tu rozmów z ekspertami, którzy pomogą Ci lepiej zrozumieć podstawowe pojęcia, mechanizmy i zależności związane z szeroko pojętym inwestowaniem na rynku kapitałowym. Prezentowane treści mają charakter edukacyjny. Nie stanowią usługi doradztwa inwestycyjnego, prawnego czy podatkowego. A więc jeśli już inwestujesz lub stawiasz w tym swoje pierwsze kroki – zapraszamy do wspólnej podróży!
17. Jakie opłaty znajdziemy w funduszach inwestycyjnych?
2023-12-13 13:57:17
Dzisiejszy odcinek poświęcamy tematowi istotnemu z perspektywy każdego potencjalnego inwestora - a mianowicie opłatom związanym z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne.
Michał Trojanowski i Karol Ostałowski przybliżają różnice między opłatą manipulacyjną (wynagrodzeniem dystrybutora), a opłatą za zarządzanie (wynagrodzeniem za zarządzanie aktywami). Ponadto wyjaśniają, czym jest opłata za tzw. sukces.
Warto mieć świadomość, że powyższe koszty to niejedyne, które zgodnie z prawem mogą obciążać aktywa funduszu. Mogą być one powiększone o np. koszty audytu, koszty transakcyjne, wynagrodzenia agenta transferowego czy depozytariusza. Można je sprawdzić w tzw. Kluczowych Informacjach - obligatoryjnym dokumencie określającym charakter parametry, ryzyko i koszty każdego funduszu.
Mimo ograniczenia ustawowo kosztów zarządzania do 2%, często można spotkać się z opinią, że rozwiązania funduszowe są drogie. Trzeba jednak pamiętać, że w zamian potencjalny inwestor zyskuje opiekę profesjonalisty, szeroką dywersyfikację, dostęp do szerokich rynków czy niekiedy zabezpieczenie ryzyka walutowego przy inwestycjach zagranicznych.
Zapraszamy do do Subskrypcji naszego Kanału!
Dzisiejszy odcinek poświęcamy tematowi istotnemu z perspektywy każdego potencjalnego inwestora - a mianowicie opłatom związanym z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne.
Michał Trojanowski i Karol Ostałowski przybliżają różnice między opłatą manipulacyjną (wynagrodzeniem dystrybutora), a opłatą za zarządzanie (wynagrodzeniem za zarządzanie aktywami). Ponadto wyjaśniają, czym jest opłata za tzw. sukces.
Warto mieć świadomość, że powyższe koszty to niejedyne, które zgodnie z prawem mogą obciążać aktywa funduszu. Mogą być one powiększone o np. koszty audytu, koszty transakcyjne, wynagrodzenia agenta transferowego czy depozytariusza. Można je sprawdzić w tzw. Kluczowych Informacjach - obligatoryjnym dokumencie określającym charakter parametry, ryzyko i koszty każdego funduszu.
Mimo ograniczenia ustawowo kosztów zarządzania do 2%, często można spotkać się z opinią, że rozwiązania funduszowe są drogie. Trzeba jednak pamiętać, że w zamian potencjalny inwestor zyskuje opiekę profesjonalisty, szeroką dywersyfikację, dostęp do szerokich rynków czy niekiedy zabezpieczenie ryzyka walutowego przy inwestycjach zagranicznych.
Zapraszamy do do Subskrypcji naszego Kanału!
16. W co można inwestować - inwestycje alternatywne
2023-12-04 13:55:28
W tym odcinku kontynuujemy mini-serię związaną z możliwymi klasami aktywów, w które można inwestować, analizując ich potencjał i ryzyka, o których należy pamiętać. Po nieruchomościach przyglądamy się inwestycjom alternatywnym, a gościem Michała Trojanowskiego ponownie jest Piotr Siegieda dyr. Ds. Komunikacji Inwestycyjnej w Millennium TFI.
Inwestycjami alternatywnymi możemy nazwać te, które nie są akcjami, obligacjami czy gotówką, a więc np.: metale szlachetne, dzieła sztuki, surowce przemysłowe, spożywcze, energetyczne. Są wśród nich takie, które są rzeczywistą alternatywą dla akcji i obligacji oraz takie, których popularność w ankietach jest raczej kwestią popkultury czy mody. Możemy bowiem często usłyszeć o spektakularnych transakcjach, jednak często ma to wymiar bardziej romantyczny, niż praktyczny – bo czy często słyszymy o ryzykach związanych z takimi aktywami? Zdarzają się inwestycje bardzo zyskowne, ale problemem może być ponowna zamiana inwestycji na gotówkę. O ile np. akcje i obligacje można sprzedać właściwie przez cały czas w przypadku alternatywnych inwestycji znalezienie nabywcy na rzadki przedmiot może być trudne. Przedmioty kolekcjonerskie wiążą się niekiedy z wysoką barierą kwoty zakupu, co w praktyce może wykluczać jakąkolwiek dywersyfikację. Ponadto należy pamiętać o kosztach przetrzymywania czy ubezpieczenia danego aktywa (np. sztabek złota czy obrazów).
Popularnym aktywem inwestycyjnym stały się również waluty, a szczególnie kryptowaluty – instrument, który przede wszystkim w swoich założeniach miał realizować funkcję płatniczą, niż inwestycyjną. Rynek ten pozwala oczywiście na generowanie niekiedy wysokich stóp zwrotu, ale jest jednocześnie dużo bardziej ryzykowny, niż się powszechnie wydaje – dużo mocniej podatny na spekulacje, a w przypadku kryptowalut – zupełnie poza regulacjami i kontrolą, co istotnie może narażać interesy inwestorów.
Inwestycje alternatywne mogą stanowić ciekawe urozmaicenie portfela, gdyż często są nisko skorelowane z tradycyjnymi rynkami akcji i obligacji. Dzięki temu mogą obniżyć ryzyko całego portfela. Jednak koncentracja na samych inwestycjach alternatywnych może istotnie podnosić ryzyko, niewspółmiernie do potencjalnego zysku. Każda z nich ma swoje zalety, ale wad im także nie brakuje. Należy pamiętać, że nie ma inwestycji bez ryzyka, a stawianie wszystkiego na jedną kartę przypomina bardziej hazard, niż inwestowanie.
W tym odcinku kontynuujemy mini-serię związaną z możliwymi klasami aktywów, w które można inwestować, analizując ich potencjał i ryzyka, o których należy pamiętać. Po nieruchomościach przyglądamy się inwestycjom alternatywnym, a gościem Michała Trojanowskiego ponownie jest Piotr Siegieda dyr. Ds. Komunikacji Inwestycyjnej w Millennium TFI.
Inwestycjami alternatywnymi możemy nazwać te, które nie są akcjami, obligacjami czy gotówką, a więc np.: metale szlachetne, dzieła sztuki, surowce przemysłowe, spożywcze, energetyczne. Są wśród nich takie, które są rzeczywistą alternatywą dla akcji i obligacji oraz takie, których popularność w ankietach jest raczej kwestią popkultury czy mody. Możemy bowiem często usłyszeć o spektakularnych transakcjach, jednak często ma to wymiar bardziej romantyczny, niż praktyczny – bo czy często słyszymy o ryzykach związanych z takimi aktywami? Zdarzają się inwestycje bardzo zyskowne, ale problemem może być ponowna zamiana inwestycji na gotówkę. O ile np. akcje i obligacje można sprzedać właściwie przez cały czas w przypadku alternatywnych inwestycji znalezienie nabywcy na rzadki przedmiot może być trudne. Przedmioty kolekcjonerskie wiążą się niekiedy z wysoką barierą kwoty zakupu, co w praktyce może wykluczać jakąkolwiek dywersyfikację. Ponadto należy pamiętać o kosztach przetrzymywania czy ubezpieczenia danego aktywa (np. sztabek złota czy obrazów).
Popularnym aktywem inwestycyjnym stały się również waluty, a szczególnie kryptowaluty – instrument, który przede wszystkim w swoich założeniach miał realizować funkcję płatniczą, niż inwestycyjną. Rynek ten pozwala oczywiście na generowanie niekiedy wysokich stóp zwrotu, ale jest jednocześnie dużo bardziej ryzykowny, niż się powszechnie wydaje – dużo mocniej podatny na spekulacje, a w przypadku kryptowalut – zupełnie poza regulacjami i kontrolą, co istotnie może narażać interesy inwestorów.
Inwestycje alternatywne mogą stanowić ciekawe urozmaicenie portfela, gdyż często są nisko skorelowane z tradycyjnymi rynkami akcji i obligacji. Dzięki temu mogą obniżyć ryzyko całego portfela. Jednak koncentracja na samych inwestycjach alternatywnych może istotnie podnosić ryzyko, niewspółmiernie do potencjalnego zysku. Każda z nich ma swoje zalety, ale wad im także nie brakuje. Należy pamiętać, że nie ma inwestycji bez ryzyka, a stawianie wszystkiego na jedną kartę przypomina bardziej hazard, niż inwestowanie.
15. PPK - czy to się opłaca?
2023-11-27 21:23:32
W czwartą rocznicę funkcjonowania Pracowniczych Planów Kapitałowych omawiamy skuteczność i popularność tego Programu. Gościem Michała Trojanowskiego jest Marlena Toboła - Manager ds. PPK w Millennium TFI.
Pracownicze Plany Kapitałowe to prywatny program opierający się na budowaniu kapitału z wpłat Pracodawcy, Pracownika oraz dopłat z Funduszu Pracy. Gromadzone środki są inwestowane i pomnażane przez dedykowane instytucje finansowe w ramach tzw. funduszy zdefiniowanej daty. Od początku ich funkcjonowania, a więc od listopada 2029, w planach zgromadzone jest niemal 20 mld zł należące do ok. 3,4 mln uczestników. Partycypacja w programie to ok 45%. Mimo wielu wątpliwości, obiekcji i porównywania z OFE, śmiało można powiedzieć, że mechanizm zaproponowany przez PPK pozwala efektywnie wykorzystywać systematyczne inwestowanie na korzyść uczestników, ale również sprzyja rozwojowi rynku kapitałowego.
Jeśli interesują Cię niuanse i szczegóły związane z programem oraz to, jak możesz mieć kontrolę nad gromadzonym kapitałem, zapraszamy do odsłuchania.
W czwartą rocznicę funkcjonowania Pracowniczych Planów Kapitałowych omawiamy skuteczność i popularność tego Programu. Gościem Michała Trojanowskiego jest Marlena Toboła - Manager ds. PPK w Millennium TFI.
Pracownicze Plany Kapitałowe to prywatny program opierający się na budowaniu kapitału z wpłat Pracodawcy, Pracownika oraz dopłat z Funduszu Pracy. Gromadzone środki są inwestowane i pomnażane przez dedykowane instytucje finansowe w ramach tzw. funduszy zdefiniowanej daty. Od początku ich funkcjonowania, a więc od listopada 2029, w planach zgromadzone jest niemal 20 mld zł należące do ok. 3,4 mln uczestników. Partycypacja w programie to ok 45%. Mimo wielu wątpliwości, obiekcji i porównywania z OFE, śmiało można powiedzieć, że mechanizm zaproponowany przez PPK pozwala efektywnie wykorzystywać systematyczne inwestowanie na korzyść uczestników, ale również sprzyja rozwojowi rynku kapitałowego.
Jeśli interesują Cię niuanse i szczegóły związane z programem oraz to, jak możesz mieć kontrolę nad gromadzonym kapitałem, zapraszamy do odsłuchania.
14. Dekalog inwestora, czyli kilka zasad na dobre i złe czasy
2023-11-20 15:47:42
Na dzisiejszej „Stacji Inwestycje” skupimy się na sformułowaniu takich uniwersalnych, sprawdzonych zasad inwestowania. Nie chodzi jednak o spekulowanie czy próbę przewidzenia przyszłości różnych klas aktywów, a o zdrowy rozsądek i zwiększenie swoich szans na rynku poprzez możliwe rozproszenie ryzyka, trzymanie się planu i właściwe odpowiedzenie sobie na odpowiednie pytania. Nie mamy bowiem wpływu na rynek, nie ma też produktów, które pozwalają zarobić szybko, dużo i bezpiecznie - to z reguły mieszkanka dwóch z tych trzech cech. Ponadto każde rozwiązanie z potencjałem przekraczającym poziom stopy referencyjnej wiąże się z jakim ryzykiem - nawet w przypadku depozytów.
O tym, jak zwiększać swoje szans na rynku, wykorzystując to, co zależne jest od nas samych, rozmawiają Michał Trojanowski i Karol Ostałowski.
Zapraszamy!
Na dzisiejszej „Stacji Inwestycje” skupimy się na sformułowaniu takich uniwersalnych, sprawdzonych zasad inwestowania. Nie chodzi jednak o spekulowanie czy próbę przewidzenia przyszłości różnych klas aktywów, a o zdrowy rozsądek i zwiększenie swoich szans na rynku poprzez możliwe rozproszenie ryzyka, trzymanie się planu i właściwe odpowiedzenie sobie na odpowiednie pytania. Nie mamy bowiem wpływu na rynek, nie ma też produktów, które pozwalają zarobić szybko, dużo i bezpiecznie - to z reguły mieszkanka dwóch z tych trzech cech. Ponadto każde rozwiązanie z potencjałem przekraczającym poziom stopy referencyjnej wiąże się z jakim ryzykiem - nawet w przypadku depozytów.
O tym, jak zwiększać swoje szans na rynku, wykorzystując to, co zależne jest od nas samych, rozmawiają Michał Trojanowski i Karol Ostałowski.
Zapraszamy!
13. Jak szukać rodzynek w cieście, czyli fundusze akcyjne "od kuchni"
2023-11-13 12:47:03
W tym odcinku naszego podcastu Gościem Michała Trojanowskiego jest Krzysztof Kamiński – Członek Zarządu Millennium TFI, ale też osoba odpowiedzialna za pracę zespołu Zarządzających Funduszami. Tematem odcinka zaś – przedstawienie nieco „od kuchni” zasad działania funduszy akcyjnych.
Fundusz akcyjny to pewien agregat, który dobiera spółki do portfela wedle z góry zadanej strategii. Selekcja spółek może odbywać się według metody „Top-Down” (ang. z góry do dołu ; według określenia trendów makroekonomicznych, sektorów) lub „Bottom-up” (ang. z dołu do góry; według wyników finansowych spółek, ich modeli biznesowych i potencjału). Fundusze akcyjne pozwalają też posiadaczom jednostek uczestnictwa na pośrednie nabycie współwłasności spółek. Ważnej jednak są również decyzje związane z selekcją poszczególnych spółek jak i sama alokacja, czyli udział akcji w portfelu. Nie zawsze bowiem fundusze akcyjne muszą inwestować 100% wpłacanych aktywów.
Fundusze akcyjne są słusznie postrzegane jako te, które wiążą się z relatywnie wysokim ryzykiem, ale również oferują relatywnie największy potencjał. Posiadają one jednak kilka „bezpieczników” jak chociażby ustawowe limity koncentracji, które nakazują Zarządzającemu odpowiednie rozproszenie portfela. Istotnym czynnikiem jest również płynność, a więc zdolność funduszu do upłynnienia aktywów i zamiany ich na gotówkę, bez wpływu na cenę instrumentów.
Te i wiele innych niuansów pozwalają nieco inaczej spojrzeć na fundusze i rynek akcji – wbrew wielu mitom.
Ruszamy dalej w kierunku kolejnej stacji.
Zapraszamy!
W tym odcinku naszego podcastu Gościem Michała Trojanowskiego jest Krzysztof Kamiński – Członek Zarządu Millennium TFI, ale też osoba odpowiedzialna za pracę zespołu Zarządzających Funduszami. Tematem odcinka zaś – przedstawienie nieco „od kuchni” zasad działania funduszy akcyjnych.
Fundusz akcyjny to pewien agregat, który dobiera spółki do portfela wedle z góry zadanej strategii. Selekcja spółek może odbywać się według metody „Top-Down” (ang. z góry do dołu; według określenia trendów makroekonomicznych, sektorów) lub „Bottom-up” (ang. z dołu do góry; według wyników finansowych spółek, ich modeli biznesowych i potencjału). Fundusze akcyjne pozwalają też posiadaczom jednostek uczestnictwa na pośrednie nabycie współwłasności spółek. Ważnej jednak są również decyzje związane z selekcją poszczególnych spółek jak i sama alokacja, czyli udział akcji w portfelu. Nie zawsze bowiem fundusze akcyjne muszą inwestować 100% wpłacanych aktywów.
Fundusze akcyjne są słusznie postrzegane jako te, które wiążą się z relatywnie wysokim ryzykiem, ale również oferują relatywnie największy potencjał. Posiadają one jednak kilka „bezpieczników” jak chociażby ustawowe limity koncentracji, które nakazują Zarządzającemu odpowiednie rozproszenie portfela. Istotnym czynnikiem jest również płynność, a więc zdolność funduszu do upłynnienia aktywów i zamiany ich na gotówkę, bez wpływu na cenę instrumentów.
Te i wiele innych niuansów pozwalają nieco inaczej spojrzeć na fundusze i rynek akcji – wbrew wielu mitom.
Ruszamy dalej w kierunku kolejnej stacji.
Zapraszamy!
12. Czy akcje to kasyno i jak zostać współwłaścicielem spółki?
2023-11-06 18:10:45
W powszechnym mniemaniu inwestycje w akcje są uznawane za jedne z bardziej ryzykownych. Często jednak są przyrównywane do gry w kasynie, ale czy słusznie? O tym, czym są akcje, jak stać się współwłaścicielem spółki giełdowej i jakie prawa daje posiadanie akcji, posłuchasz w rozmowie Michała Trojanowskiego z Piotrem Siegiedą - Dyrektorem ds. Komunikacji Inwestycyjnej Millennium TFI.
Akcja, jako papier wartościowy, daje jej posiadaczowi prawo współwłasności różnych firm. Współwłasność z kolei pozwala na udział w wyborze Rady Nadzorczej, Zarządu Spółki, możliwość podejmowania strategicznych decyzji czy wreszcie do udziału w zyskach, które nazywamy dywidendą.
Akcji notowanych na giełdach jest bardzo dużo, jest to też niejednolity zbiór różnych profili działalności. Czynników wpływających na wahania cen akcji jest bardo dużo, ale możemy je podzielić w uproszczeniu na dwie grupy: fundamentalne (te zależne od modelu biznesowego, przychodów, zysków czy kosztów działaności, wartości spółki) oraz sentymentalne (zależne od nastroju inwestorów handlujących na rynku kapitałowym papierami wartościowymi).
Skojarzenia z grą w kasynie przy okazji akcji nie są przypadkowe, gdyż myśląc o wahaniach cen, liczymy na ich wzrost, ale bywają też sytuacje, gdy ceny te mocno spadają. Należy jednak pamiętać, że w przeciwieństwie do gier losowych, za akcjami stoi pewna wartość przedsiębiorstwa, a ryzyko i niepewność związane z akcjami można relatywnie skutecznie rozpraszać, odpowiednio dywersyfikując portfel (np. poprzez fundusze inwestycyjne) lub dobierając odpowiedni horyzont inwestycyjny. Myśląc o akcjach, warto zatem niekiedy odrzucić tzw. „szum informacyjny”, który z pewnością bywa sensacyjny, ale nie zawsze ma dużo wspólnego z prawdą.
Kontynuujemy zatem naszą podróż przez świat inwestycji!
W powszechnym mniemaniu inwestycje w akcje są uznawane za jedne z bardziej ryzykownych. Często jednak są przyrównywane do gry w kasynie, ale czy słusznie? O tym, czym są akcje, jak stać się współwłaścicielem spółki giełdowej i jakie prawa daje posiadanie akcji, posłuchasz w rozmowie Michała Trojanowskiego z Piotrem Siegiedą - Dyrektorem ds. Komunikacji Inwestycyjnej Millennium TFI.
Akcja, jako papier wartościowy, daje jej posiadaczowi prawo współwłasności różnych firm. Współwłasność z kolei pozwala na udział w wyborze Rady Nadzorczej, Zarządu Spółki, możliwość podejmowania strategicznych decyzji czy wreszcie do udziału w zyskach, które nazywamy dywidendą.
Akcji notowanych na giełdach jest bardzo dużo, jest to też niejednolity zbiór różnych profili działalności. Czynników wpływających na wahania cen akcji jest bardo dużo, ale możemy je podzielić w uproszczeniu na dwie grupy: fundamentalne (te zależne od modelu biznesowego, przychodów, zysków czy kosztów działaności, wartości spółki) oraz sentymentalne (zależne od nastroju inwestorów handlujących na rynku kapitałowym papierami wartościowymi).
Skojarzenia z grą w kasynie przy okazji akcji nie są przypadkowe, gdyż myśląc o wahaniach cen, liczymy na ich wzrost, ale bywają też sytuacje, gdy ceny te mocno spadają. Należy jednak pamiętać, że w przeciwieństwie do gier losowych, za akcjami stoi pewna wartość przedsiębiorstwa, a ryzyko i niepewność związane z akcjami można relatywnie skutecznie rozpraszać, odpowiednio dywersyfikując portfel (np. poprzez fundusze inwestycyjne) lub dobierając odpowiedni horyzont inwestycyjny. Myśląc o akcjach, warto zatem niekiedy odrzucić tzw. „szum informacyjny”, który z pewnością bywa sensacyjny, ale nie zawsze ma dużo wspólnego z prawdą.
Kontynuujemy zatem naszą podróż przez świat inwestycji!
11. Obligacje vs. Fundusze Obligacji - od czego zależy ich stopa zwrotu?
2023-10-30 12:45:16
Przed nami kolejny odcinek z udziałem Michała Trojanowskiego oraz Romana Cyganka – dyrektorów ds. komunikacji inwestycyjnej Millennium TFI. Panowie kontynuują temat obligacji - tym razem chcąc wyjaśnić, od czego zależy stopa zwrotu z obligacji oraz funduszy obligacyjnych oraz jaka jest różnica między tymi formami.
Zazwyczaj inwestor indywidualny, wybierając obligacje, zakupuje jedną lub kilka ich serii, zaś fundusz inwestuje w bardzo wiele różnych obligacji na rynku krajowym , zagranicznym oraz o różnym terminie wykupu i charakterystyce. Ta większa ilość instrumentów wpływa na zmniejszenie ryzyka portfela obligacji, zaś zysk z poszczególnych obligacji jest uśredniony. Jest to tzw. dywersyfikacja, na której zapewnienie składa się kilka składowych: strategia, polityka inwestycyjna funduszu, limity ustawowe i wewnętrzne regulacje obowiązujące w danym funduszu.
Strategia funduszu uniemożliwia zarządzającym kupowanie dowolnych obligacji. Zarządzający mogą kupować wyłącznie te papiery, które mieszczą się w spektrum polityki inwestycyjnej funduszu. Dla przykładu – zarządzający funduszem obligacji skarbowych do portfela funduszu może zakupić wyłącznie papiery skarbowe. Przestrzeganie polityki inwestycyjnej i obowiązujących limitów ma wpływ na poziom bezpieczeństwa wpłacanych do funduszu przez klientów środków. Fundusze, na co zwrócił uwagę Roman Cyganek już w poprzednim odcinku, dają możliwość inwestowania w obligacje trudnodostępne albo wręcz niedostępne dla klientów indywidualnych, a często atrakcyjniejsze od tych z nieograniczoną dostępnością.
Rolą zarządzających jest przede wszystkim maksymalizacja zysków oraz dbanie o to, by nie zwiększać nadmiernie ryzyka. Ekspert mówi także o zapewnieniu płynności, realnej wycenie rynkowej, rodzaju wypłacanego kuponu (stałego lub zmiennego) oraz o czasie do wykupu. Ten ostatni parametr – tzw. duracja – to również jedna z miar ryzyka i wrażliwości obligacji na np. zmiany oczekiwań dot. przyszłego poziomu stóp procentowych.
Panowie zgodnie przyznają, że podobnie jak w przypadku zakupu obligacji, w funduszu obligacji inwestor również musi liczyć się z ryzykiem stopy procentowej oraz z ryzykiem kredytowym. Jak zaznacza Roman Cyganek, obligacje skarbowe to głównie ryzyko stopy procentowej zaś fundusz inwestujący w obligacje przedsiębiorstw ponosi głównie ryzyko kredytowe. Warto pamiętać, że fundusz inwestuje w wiele różnych obligacji, rozpraszając tym samym ryzyko, a zarządzający funduszami mają dostęp do informacji często niedostępnych dla inwestora indywidualnego.
Fundusze dłużne mogą zarabiać na zmianie ceny, co jest trudne przy samodzielnym inwestowaniu w obligacje, chociażby z uwagi na prowizje maklerskie. Panowie poruszają temat stopy zwrotu funduszy dłużnych tłumacząc, że opiera się ona na dwóch komponentach – dochodowości, czyli średnim poziomie odsetek wypłacanych funduszowi z tytułu posiadanych obligacji w najbliższych 12 miesiącach, oraz zmiany ceny (szczegółowo zmianę ceny Panowie omówili w poprzednim odcinku, do wysłuchania którego zapraszamy). W stopie zwrotu funduszu należy także uwzględnić opłatę za zarządzanie funduszem.
Fundusze dłużne często są porównywane z oferowanymi przez banki lokatami, dlaczego zatem wybierać je, skoro nie dają gwarancji kapitału, a ich atrakcyjność również zależy od stóp procentowych? Zdaniem Romana Cyganka fundusze obligacji są alternatywą dla lokat i stanowią uzupełnienie portfela w czasach, gdy lokaty przestają być atrakcyjne. Należy pamiętać także, że stawki lokat w odróżnieniu od obligacji muszą uwzględniać marże banku. Co istotne przy podejmowaniu decyzji, inwestorzy zwracają także uwagę na dostępność do środków, tak zwaną płynność – lokata jest zamrożeniem kapitału na określony czas, podobnie jak obligacje, zaś fundusze dłużne umożliwiają stały dostęp do zainwestowanych środków.
No to w drogę! Następna stacja – inwestycje.
Przed nami kolejny odcinek z udziałem Michała Trojanowskiego oraz Romana Cyganka – dyrektorów ds. komunikacji inwestycyjnej Millennium TFI. Panowie kontynuują temat obligacji - tym razem chcąc wyjaśnić, od czego zależy stopa zwrotu z obligacji oraz funduszy obligacyjnych oraz jaka jest różnica między tymi formami.
Zazwyczaj inwestor indywidualny, wybierając obligacje, zakupuje jedną lub kilka ich serii, zaś fundusz inwestuje w bardzo wiele różnych obligacji na rynku krajowym , zagranicznym oraz o różnym terminie wykupu i charakterystyce. Ta większa ilość instrumentów wpływa na zmniejszenie ryzyka portfela obligacji, zaś zysk z poszczególnych obligacji jest uśredniony. Jest to tzw. dywersyfikacja, na której zapewnienie składa się kilka składowych: strategia, polityka inwestycyjna funduszu, limity ustawowe i wewnętrzne regulacje obowiązujące w danym funduszu.
Strategia funduszu uniemożliwia zarządzającym kupowanie dowolnych obligacji. Zarządzający mogą kupować wyłącznie te papiery, które mieszczą się w spektrum polityki inwestycyjnej funduszu. Dla przykładu – zarządzający funduszem obligacji skarbowych do portfela funduszu może zakupić wyłącznie papiery skarbowe. Przestrzeganie polityki inwestycyjnej i obowiązujących limitów ma wpływ na poziom bezpieczeństwa wpłacanych do funduszu przez klientów środków. Fundusze, na co zwrócił uwagę Roman Cyganek już w poprzednim odcinku, dają możliwość inwestowania w obligacje trudnodostępne albo wręcz niedostępne dla klientów indywidualnych, a często atrakcyjniejsze od tych z nieograniczoną dostępnością.
Rolą zarządzających jest przede wszystkim maksymalizacja zysków oraz dbanie o to, by nie zwiększać nadmiernie ryzyka. Ekspert mówi także o zapewnieniu płynności, realnej wycenie rynkowej, rodzaju wypłacanego kuponu (stałego lub zmiennego) oraz o czasie do wykupu. Ten ostatni parametr – tzw. duracja – to również jedna z miar ryzyka i wrażliwości obligacji na np. zmiany oczekiwań dot. przyszłego poziomu stóp procentowych.
Panowie zgodnie przyznają, że podobnie jak w przypadku zakupu obligacji, w funduszu obligacji inwestor również musi liczyć się z ryzykiem stopy procentowej oraz z ryzykiem kredytowym. Jak zaznacza Roman Cyganek, obligacje skarbowe to głównie ryzyko stopy procentowej zaś fundusz inwestujący w obligacje przedsiębiorstw ponosi głównie ryzyko kredytowe. Warto pamiętać, że fundusz inwestuje w wiele różnych obligacji, rozpraszając tym samym ryzyko, a zarządzający funduszami mają dostęp do informacji często niedostępnych dla inwestora indywidualnego.
Fundusze dłużne mogą zarabiać na zmianie ceny, co jest trudne przy samodzielnym inwestowaniu w obligacje, chociażby z uwagi na prowizje maklerskie. Panowie poruszają temat stopy zwrotu funduszy dłużnych tłumacząc, że opiera się ona na dwóch komponentach – dochodowości, czyli średnim poziomie odsetek wypłacanych funduszowi z tytułu posiadanych obligacji w najbliższych 12 miesiącach, oraz zmiany ceny (szczegółowo zmianę ceny Panowie omówili w poprzednim odcinku, do wysłuchania którego zapraszamy). W stopie zwrotu funduszu należy także uwzględnić opłatę za zarządzanie funduszem.
Fundusze dłużne często są porównywane z oferowanymi przez banki lokatami, dlaczego zatem wybierać je, skoro nie dają gwarancji kapitału, a ich atrakcyjność również zależy od stóp procentowych? Zdaniem Romana Cyganka fundusze obligacji są alternatywą dla lokat i stanowią uzupełnienie portfela w czasach, gdy lokaty przestają być atrakcyjne. Należy pamiętać także, że stawki lokat w odróżnieniu od obligacji muszą uwzględniać marże banku. Co istotne przy podejmowaniu decyzji, inwestorzy zwracają także uwagę na dostępność do środków, tak zwaną płynność – lokata jest zamrożeniem kapitału na określony czas, podobnie jak obligacje, zaś fundusze dłużne umożliwiają stały dostęp do zainwestowanych środków.
No to w drogę! Następna stacja – inwestycje.
10. Czym jest ryzyko stopy procentowej i kredytowe przy obligacjach?
2023-10-23 15:44:47
W dzisiejszym odcinku rozmawiamy o obligacjach i ryzykach z nimi związanych. Przy mikrofonie niezmiennie Michał Trojanowski oraz znany już słuchaczom Roman Cyganek. Obligacje kojarzą się z bezpieczeństwem, głównie dlatego, że kojarzymy je z instrumentami emitowanymi przez skarb państwa jakiegoś kraju. Pomijając wiarygodność i stabilność państwa, nie podejrzewamy, by było ono instytucją, która będzie miała problemy ze spłatą zobowiązań lub zbankrutuje. Warto jednak zaznaczyć, że historia zna takie przypadki.
Inwestowanie w obligacje bywa z reguły mniej ryzykowne, niż w akcje czy w surowce, z prostej przyczyny – ich wykup odbywa się po z góry znanej cenie, jednak to, co dzieje się z nimi po drodze jest inną kwestią. Inwestor posiadający obligacje skarbowe musi liczyć się z ryzykiem stopy procentowej. Inwestując w obligacje, nawiązuje kontrakt, w którym użycza pieniądze obligatariuszowi, który płaci cyklicznie ustalone odsetki w określonej wysokości i na koniec zwraca także kapitał. W sytuacji jednak, gdy inwestor chce wcześniej zrezygnować z umowy i wypłacić środki musi pamiętać o tym, że „po drodze cena” tych obligacji może się zmieniać, tak jak zmianie ulegają stopy procentowe. Dla nowych obligacji może być niższy kupon, gdy stopy procentowe spadają lub wyższy, wtedy gdy rosną. Posiadana przez inwestora seria obligacji może stawać się bardziej lub mniej atrakcyjna, co wpłynie na jej cenę. Podsumowując można stwierdzić, że ryzyko stopy procentowej to ryzyko zmian stóp procentowych w przyszłości, bo może to przekładać się na cenę obligacji.
Co ciekawe, ekspert Millennium TFI dodaje, że nie tylko zmiana stóp procentowych może mieć wpływ na cenę obligacji, wystarczy bowiem, że zmienią się oczekiwania wobec przyszłego poziomu stóp procentowych. Im dłuższy termin zapadalności obligacji, tzw. duracja (z ang. duration), tym to ryzyko jest większe oraz wyższa wrażliwość obligacji na zmiany stóp procentowych.
Innym rodzajem ryzyka jest ryzyko kredytowe, które przede wszystkim kojarzy się z obligacjami emitowanymi przez przedsiębiorstwa i obrazuje wiarygodność emitenta i jego zdolnośc do spłaty zobowiązania. Czy można przyjąć, że nie warto kupować obligacji emitentów mniej wiarygodnych? Zdaniem Romana Cyganka nie można tego jednoznacznie stwierdzić, bowiem wszystko zależy od oczekiwań inwestora w zakresie zysku. Kupon od obligacji jest nazywany premią za ryzyko – im wyższe ryzyko kredytowe emitenta, tym wyższego kuponu (odsetek) można oczekiwać.
Sprawdzoną alternatywą dla umiejętnego i efektywnego zarządzania ryzykiem stopy procentowej i ryzykiem kredytowym jest korzystanie z funduszy obligacji. Analityka oraz wszelka obsługa spoczywają wtedy na zarządzającym. Przewagą funduszy nad samymi obligacjami jest dostęp do rynku międzybankowego, gdzie handlują instytucje. Dostępne są tam często atrakcyjniejsze serie obligacji, niedostępne dla inwestorów indywidualnych. Ponadto fundusze pozwalają na wygodny dostęp do rynków zagranicznych, czesot zabezpieczają ryzyko walutowe i ułatwiają wykorzystywanie zmian cen obligacji do generowania stóp zwrotu.
Kontynuujemy podróż. Następna stacja – inwestycje.
W dzisiejszym odcinku rozmawiamy o obligacjach i ryzykach z nimi związanych. Przy mikrofonie niezmiennie Michał Trojanowski oraz znany już słuchaczom Roman Cyganek. Obligacje kojarzą się z bezpieczeństwem, głównie dlatego, że kojarzymy je z instrumentami emitowanymi przez skarb państwa jakiegoś kraju. Pomijając wiarygodność i stabilność państwa, nie podejrzewamy, by było ono instytucją, która będzie miała problemy ze spłatą zobowiązań lub zbankrutuje. Warto jednak zaznaczyć, że historia zna takie przypadki.
Inwestowanie w obligacje bywa z reguły mniej ryzykowne, niż w akcje czy w surowce, z prostej przyczyny – ich wykup odbywa się po z góry znanej cenie, jednak to, co dzieje się z nimi po drodze jest inną kwestią. Inwestor posiadający obligacje skarbowe musi liczyć się z ryzykiem stopy procentowej. Inwestując w obligacje, nawiązuje kontrakt, w którym użycza pieniądze obligatariuszowi, który płaci cyklicznie ustalone odsetki w określonej wysokości i na koniec zwraca także kapitał. W sytuacji jednak, gdy inwestor chce wcześniej zrezygnować z umowy i wypłacić środki musi pamiętać o tym, że „po drodze cena” tych obligacji może się zmieniać, tak jak zmianie ulegają stopy procentowe. Dla nowych obligacji może być niższy kupon, gdy stopy procentowe spadają lub wyższy, wtedy gdy rosną. Posiadana przez inwestora seria obligacji może stawać się bardziej lub mniej atrakcyjna, co wpłynie na jej cenę. Podsumowując można stwierdzić, że ryzyko stopy procentowej to ryzyko zmian stóp procentowych w przyszłości, bo może to przekładać się na cenę obligacji.
Co ciekawe, ekspert Millennium TFI dodaje, że nie tylko zmiana stóp procentowych może mieć wpływ na cenę obligacji, wystarczy bowiem, że zmienią się oczekiwania wobec przyszłego poziomu stóp procentowych. Im dłuższy termin zapadalności obligacji, tzw. duracja (z ang. duration), tym to ryzyko jest większe oraz wyższa wrażliwość obligacji na zmiany stóp procentowych.
Innym rodzajem ryzyka jest ryzyko kredytowe, które przede wszystkim kojarzy się z obligacjami emitowanymi przez przedsiębiorstwa i obrazuje wiarygodność emitenta i jego zdolnośc do spłaty zobowiązania. Czy można przyjąć, że nie warto kupować obligacji emitentów mniej wiarygodnych? Zdaniem Romana Cyganka nie można tego jednoznacznie stwierdzić, bowiem wszystko zależy od oczekiwań inwestora w zakresie zysku. Kupon od obligacji jest nazywany premią za ryzyko – im wyższe ryzyko kredytowe emitenta, tym wyższego kuponu (odsetek) można oczekiwać.
Sprawdzoną alternatywą dla umiejętnego i efektywnego zarządzania ryzykiem stopy procentowej i ryzykiem kredytowym jest korzystanie z funduszy obligacji. Analityka oraz wszelka obsługa spoczywają wtedy na zarządzającym. Przewagą funduszy nad samymi obligacjami jest dostęp do rynku międzybankowego, gdzie handlują instytucje. Dostępne są tam często atrakcyjniejsze serie obligacji, niedostępne dla inwestorów indywidualnych. Ponadto fundusze pozwalają na wygodny dostęp do rynków zagranicznych, czesot zabezpieczają ryzyko walutowe i ułatwiają wykorzystywanie zmian cen obligacji do generowania stóp zwrotu.
Kontynuujemy podróż. Następna stacja – inwestycje.
9. Jak Polacy (nie) inwestują?
2023-10-16 10:31:50
Na pewno znacie swoje preferencje względem produktów oszczędnościowych czy skłonności do inwestowania. A czy zastanawialiście się kiedyś, jak swoje środki lokujemy, jako Polacy? W dzisiejszym odcinku Podcastu Michał Trojanowski, wspólnie z Gościem - Łukaszem Chachułą - ekspertem ds. marketingu w Banku Millennium, zdiagnozują preferencje oszczędnościowe i inwestycyjne Polaków. Podstawą obserwacji są badania i ankiety wykonywane m.in. przez Maison&Partners, Izbę Gospodarczą Towarzystw Emerytalnych czy Portal Analizy.pl.
To, co zdecydowanie rzuca się w oczy, to to, że jedynie ok.57% Polaków i Polek gromadzi jakiekolwiek nadwyżki finansowe, a aż 62% z nich ich nie inwestuje lub nie wie, czy to robi. Prowadzący przytaczają również ciekawe porównania preferencji inwestycyjnych Polaków na tle Niemców czy Rumunów, z których wynika, że nawet u naszych dalszych wschodnich sąsiadów zaufanie do rynku kapitałowego jest zdecydowanie większe, a większą popularnością cieszą się rozwiązania teoretycznie bardziej ryzykowne (kryptowaluty), niż rynek regulowany, choć podstawową obiekcją do inwestowania jest strach o ulokowany kapitał. U podstaw tych preferencji z pewnością leży brak zaufania do prawodawstwa, ale też powszechnej edukacji ekonomicznej. Mogą ją jednak prowadzić instytucje finansowe, starając się dotrzeć do różnych grup odbiorców, upraszczać język i korzystać z nowoczesnych narzędzi komunikacji. Uda się to jednak dopiero wtedy, gdy Polacy podejdą do tematu bez szkodliwych uprzedzeń, a jednocześnie branża finansowa postawi na etyczną komunikację.
Już za tydzień kolejna stacja w naszej podróży inwestycyjnej!
Zapraszamy!
Na pewno znacie swoje preferencje względem produktów oszczędnościowych czy skłonności do inwestowania. A czy zastanawialiście się kiedyś, jak swoje środki lokujemy, jako Polacy? W dzisiejszym odcinku Podcastu Michał Trojanowski, wspólnie z Gościem - Łukaszem Chachułą - ekspertem ds. marketingu w Banku Millennium, zdiagnozują preferencje oszczędnościowe i inwestycyjne Polaków. Podstawą obserwacji są badania i ankiety wykonywane m.in. przez Maison&Partners, Izbę Gospodarczą Towarzystw Emerytalnych czy Portal Analizy.pl.
To, co zdecydowanie rzuca się w oczy, to to, że jedynie ok.57% Polaków i Polek gromadzi jakiekolwiek nadwyżki finansowe, a aż 62% z nich ich nie inwestuje lub nie wie, czy to robi. Prowadzący przytaczają również ciekawe porównania preferencji inwestycyjnych Polaków na tle Niemców czy Rumunów, z których wynika, że nawet u naszych dalszych wschodnich sąsiadów zaufanie do rynku kapitałowego jest zdecydowanie większe, a większą popularnością cieszą się rozwiązania teoretycznie bardziej ryzykowne (kryptowaluty), niż rynek regulowany, choć podstawową obiekcją do inwestowania jest strach o ulokowany kapitał. U podstaw tych preferencji z pewnością leży brak zaufania do prawodawstwa, ale też powszechnej edukacji ekonomicznej. Mogą ją jednak prowadzić instytucje finansowe, starając się dotrzeć do różnych grup odbiorców, upraszczać język i korzystać z nowoczesnych narzędzi komunikacji. Uda się to jednak dopiero wtedy, gdy Polacy podejdą do tematu bez szkodliwych uprzedzeń, a jednocześnie branża finansowa postawi na etyczną komunikację.
Już za tydzień kolejna stacja w naszej podróży inwestycyjnej!
Zapraszamy!
8. Czym jest rynek kapitałowy i czy gospodarka może bez niego istnieć?
2023-10-09 14:59:56
Czym jest rynek kapitałowy? - to pytanie stawia Michał Trojanowski Krzysztofowi Kamińskiemu, Członkowi Zarządu Millennium TFI. Rynek kapitałowy to zlepek wielu rynków łączący inwestorów, czyli osoby bądź instytucje dysponujące kapitałem z tymi, którzy potrzebują kapitału potrzebują – spółkami, korporacjami potrzebującymi finansów aby rozwijać i prowadzić biznes, a także z państwami, które emitują obligacje, by inwestorzy mogli je nabyć. Rynki, o których mowa, są ściśle uregulowane w prawie poszczególnych państw, a emitenci są pod ścisłą kontrolą wskazanych instytucji, aby chronić interes inwestora oraz przeciwdziałać ryzykom, m.in . defraudacji. Regulacja rynku kapitałowego jest niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa uczestnictwa w nim, stanowiąc przy tym alternatywę dla oferty banków.
Krzysztof Kamiński przypomina, że pożyczanie pieniędzy jest podstawową działalnością banku. Co prawda, działalność ta rozwinęła się na przestrzeni lat, jednak rozwój rynku kapitałowego był zdecydowanie bardziej dynamiczny. Dlaczego więc podmioty szukają kapitału na giełdzie, a nie właśnie w banku, który głównie te pieniądze pożycza? Temat jest złożony, bowiem banki nie pożyczają pieniędzy każdemu, a sam proces pozyskania kapitału od banku jest droższy, niż proces pozyskania tych środków na rynku kapitałowym. Jak wygląda kredyt większość z nas wie - jak natomiast wygląda pozyskiwanie kapitału na rynku? Wyróżnia się dwa sposoby – emisję akcji, czyli udział w zyskach w zamian za użyczenie kapitału, lub emisję obligacji, co oznacza zobowiązanie emitenta względem inwestora do zwrotu wkładu finansowego w określonym czasie, na określony procent. Duże korporacje nie skorzystają w pełni z finansowania bankowego, z uwagi na ograniczenia po stronie banku. Banki niejednokrotnie są w stanie jedynie częściowo zaspokoić potrzeby finansowe poprzez kredyt. Pozyskanie kapitału na giełdzie nie ma takich ograniczeń - jest natomiast weryfikacja atrakcyjności modelu biznesowego oraz możliwości zarabiania na inwestowaniu w niego.
Czy gospodarka mogłaby funkcjonować bez giełdy i rynku kapitałowego? Według Krzysztofa Kamińskiego nie byłoby to możliwe. Porównuje on gospodarkę do naturalnego krwioobiegu- gdyby nie giełda i rynek kapitałowy, to wiele podmiotów nie mogłoby pożyczać pieniędzy na rozwój. Gotowość inwestorów do powierzania swojego kapitału określa miarą poziomu rozwoju podmiotów uczestniczących w rynku kapitałowym. Brak kapitału jest równoznaczny z brakiem rozwoju, na co wskazują rozmówcy w rozmowie, posługując się przykładem Afryki czy innych krajów, gdzie giełdy nie funkcjonują.
Rynek kapitałowy to szansa, ale trzeba zaznaczyć, że miewał kryzysy i wielu z nas je pewnie pamięta. W 2008 roku był wielki kryzys finansowy. Od tamtej pory światowi regulatorzy rynku dokonali obostrzeń na instytucje, aby uniknąć ponownej materializacji zastanych ryzyk. Po czasie, jaki minął, rynek jest w dużo lepszej kondycji, rozwija się systematycznie i jest zdecydowanie bezpieczniejszy dla inwestorów, pod względem regulacji. Według badań McKinsey, rynek kapitałowy globalny podwoił swoją wartość w ciągu ostatnich trzynastu lat i jest 8-krotnie większy niż w 1990 roku. Wniosek jest prosty, dalsze funkcjonowanie i rozwój firm bez rynku kapitałowego jest niemożliwy.
Jedziemy dalej. Następna stacja – inwestycje.
Czym jest rynek kapitałowy? - to pytanie stawia Michał Trojanowski Krzysztofowi Kamińskiemu, Członkowi Zarządu Millennium TFI. Rynek kapitałowy to zlepek wielu rynków łączący inwestorów, czyli osoby bądź instytucje dysponujące kapitałem z tymi, którzy potrzebują kapitału potrzebują – spółkami, korporacjami potrzebującymi finansów aby rozwijać i prowadzić biznes, a także z państwami, które emitują obligacje, by inwestorzy mogli je nabyć. Rynki, o których mowa, są ściśle uregulowane w prawie poszczególnych państw, a emitenci są pod ścisłą kontrolą wskazanych instytucji, aby chronić interes inwestora oraz przeciwdziałać ryzykom, m.in. defraudacji. Regulacja rynku kapitałowego jest niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa uczestnictwa w nim, stanowiąc przy tym alternatywę dla oferty banków.
Krzysztof Kamiński przypomina, że pożyczanie pieniędzy jest podstawową działalnością banku. Co prawda, działalność ta rozwinęła się na przestrzeni lat, jednak rozwój rynku kapitałowego był zdecydowanie bardziej dynamiczny. Dlaczego więc podmioty szukają kapitału na giełdzie, a nie właśnie w banku, który głównie te pieniądze pożycza? Temat jest złożony, bowiem banki nie pożyczają pieniędzy każdemu, a sam proces pozyskania kapitału od banku jest droższy, niż proces pozyskania tych środków na rynku kapitałowym. Jak wygląda kredyt większość z nas wie - jak natomiast wygląda pozyskiwanie kapitału na rynku? Wyróżnia się dwa sposoby – emisję akcji, czyli udział w zyskach w zamian za użyczenie kapitału, lub emisję obligacji, co oznacza zobowiązanie emitenta względem inwestora do zwrotu wkładu finansowego w określonym czasie, na określony procent. Duże korporacje nie skorzystają w pełni z finansowania bankowego, z uwagi na ograniczenia po stronie banku. Banki niejednokrotnie są w stanie jedynie częściowo zaspokoić potrzeby finansowe poprzez kredyt. Pozyskanie kapitału na giełdzie nie ma takich ograniczeń - jest natomiast weryfikacja atrakcyjności modelu biznesowego oraz możliwości zarabiania na inwestowaniu w niego.
Czy gospodarka mogłaby funkcjonować bez giełdy i rynku kapitałowego? Według Krzysztofa Kamińskiego nie byłoby to możliwe. Porównuje on gospodarkę do naturalnego krwioobiegu- gdyby nie giełda i rynek kapitałowy, to wiele podmiotów nie mogłoby pożyczać pieniędzy na rozwój. Gotowość inwestorów do powierzania swojego kapitału określa miarą poziomu rozwoju podmiotów uczestniczących w rynku kapitałowym. Brak kapitału jest równoznaczny z brakiem rozwoju, na co wskazują rozmówcy w rozmowie, posługując się przykładem Afryki czy innych krajów, gdzie giełdy nie funkcjonują.
Rynek kapitałowy to szansa, ale trzeba zaznaczyć, że miewał kryzysy i wielu z nas je pewnie pamięta. W 2008 roku był wielki kryzys finansowy. Od tamtej pory światowi regulatorzy rynku dokonali obostrzeń na instytucje, aby uniknąć ponownej materializacji zastanych ryzyk. Po czasie, jaki minął, rynek jest w dużo lepszej kondycji, rozwija się systematycznie i jest zdecydowanie bezpieczniejszy dla inwestorów, pod względem regulacji. Według badań McKinsey, rynek kapitałowy globalny podwoił swoją wartość w ciągu ostatnich trzynastu lat i jest 8-krotnie większy niż w 1990 roku. Wniosek jest prosty, dalsze funkcjonowanie i rozwój firm bez rynku kapitałowego jest niemożliwy.
Jedziemy dalej. Następna stacja – inwestycje.