Raport z Literatury

Razem z Olgą Wróbel, założycielką Kurzojadów, muzealniczką, recenzentką wewnętrzną wydawnictw oraz krytyczką literatury rozmawiamy o nadziejach na 2023 rok i porachunkach z 2022. Czego jeszcze możecie się spodziewać? Lista tematów poniżej:

Czy da się być „niezależną” krytyczką? I dlaczego potrzebny do tego inny etat?

Co zaskoczyło nas  w 2022?

- czyli o powrocie publiczności na festiwale i ucieczce ze spotkań literackich

Książki, które warto, a o które przeszły bez echa:

• 1. Apokalipsa ludzi pracy, valter hugo mae, przeł. Michał Lipszyc, Ossolineum; https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/111 (ja)
• 2. Dom, Marylinne Robinson, przeł. Tomasz Wilusz, Prószyński i S-ka, https://www.proszynski.pl/Dom-p-37408-.html (Olga)

Z czego żyje pisarz? I dlaczego to ważne pytanie dla objętości książki?

Dokąd prowadzi pęd za nagrodami (i dlaczego - spoiler - na manowce)? I czy zbawią nas systemy stypendialne? Czyli słów kilka o nagrodozie, aferze z tegorocznym Grand Pressem i środowiskowej niechęci do zmian.

Czy seriale są dziś tym, czym w XIX. wieku była wielka powieść realistyczna?

Dlaczego Olga Wróbel życzy sobie więcej literatury eksperymentalnej w 2023 roku? A także: o zmorach polskiej literatury, czyli reprodukowaniu motywów, pisaniu „na temat” i wyraźnym kryzysie wyobraźni.

Czy w tych czasach jest jeszcze miejsce na nowego Ulissesa, Boską komedię i inne klasyki (oraz nagrody dla nich)? I dlaczego na dwoje babka wróżyła - czyli między czytaniem krytycznym a „użytkowym” :)

Dużo uwagi poświęcamy również krytyce literackiej:

• dlaczego negatywna recenzja obraża?
• jak wygląda praca krytyków i dlaczego nie tak, jak sądzicie?
• kiedy krytyczka/krytyk może sobie pozwolić szczerą recenzję?
• jaka jest przyszłość tego zawodu?
• dlaczego partnerstwa z wydawnictwami i innymi podmiotami prywatnymi nie zawsze są złem wcielonym?
• mówimy o nieudanych romansach z literaturą gatunkową nastawionych na sprzedaż: „Tango” Witkowskiego, proza Natalii Fiedorczuk i Gai Grzegorzewskiej;
• dyskutujemy o słabościach: mieszaniu prozy z felietonem i pisaniu wciąż o smutnych 30. latkach z wielkich miast i ich kryzysach tożsamości, emocjonalnym szantażu pisarek wobec krytyczek i rozgraniczeniu własnych doświadczeń od fikcji (spoiler: krytykować po prostu należy, to nie pamiętnik do szuflady).
• co najbardziej nas wkurza, czyli o sztucznie wypromowanych książkach, które pchają się na nasze półki i postach sponsorowanych.
• 
  

Sekcja pytań filozoficznych, czyli: jak promować czytelnictwo w odpowiedzialny sposób.

I last but not least: czego życzymy sobie w 2023 roku i na co czekamy?

- ja: proza Clarice Lispector w Wydawnictwie Filtrach

- Olga: powieść eksperymentalna, wybór prozy zapomnianych polskich pisarek

Patronem odcinka jest Audioteka - dobrze opowiedziane historie oraz Wy - wspaniali Patroni i wspaniałe Patronki Raportu.

Jeśli masz ochotę wesprzeć moją pracę, możesz zdecydować się na dowolną wpłatę w serwisie Patronite i dołączyć do naszej społeczności :)

https://patronite.pl/raportzliteratury

Dzięki!

Agnieszka

Po co Stanisławowi Lemowi kosmos? I czy jest w nim jeszcze dla nas miejsce?

W kolejnym odcinku serii "Źródło" opowiadam Wam o mojej lekturze trzech powieści Stanisława Lema w dość specyficznym kluczu: .

W jaki sposób Lem podważa nadrzędną pozycję człowieka w świecie? Czyli w jaki sposób Lem kwestionuje paradygmat antropocentryzmu? 

Czy powieści Lema układają się w pewną całość?

Jak łączy się zimna wojna, design lat 60. i pralka Frania z futurologią?

Czy ludzkość nie jest błędem procesu ewolucyjnego?

Jaką przyszłość przewidział nam Lem?

W odcinku "lemowskim" zabieram Was w kosmos: przyglądam się "Bajkom robotów", "Niezwyciężonemu" i "GOLEMIE XIV", czyli materiałowi badawczemu mojej pracy magisterskiej. Poniżej podrzucam Wam spis lektur, na których bazowałam przy pracy :)

Bakke Monika, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu, Poznań 2015.

Bakke Monika, Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami, w: „Teksty Drugie”, 2007, nr 1-2.

Cieślak Anna, Golem czy postczłowiek? Transhumanizm z perspektywy nie-ludzkiej, w: „Acta Humana”, 2013, nr 4.

Czapliński Przemysław, Literatura i życie. Perspektywy biopoetyki, w: Teoria – literatura życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej, red. A. Legeżyńska, R. Nycz, t. 1, Warszawa 2012.

Fiedorczuk Julia, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk 2015

Gajewska Grażyna, Arcy-nie-ludzkie. Przez „science fiction” do antropologii cyborgów, Poznań 2010

Gorliński-Kucik Piotr, TechGnoza, uchronia, science fiction. Proza Jacka Dukaja, Katowice 2017.

Graaf Vera, Homo futurus, przeł. Z. Fonferko, Warszawa 1975.

Grochowiak Stanisław, Jaki śmieszny Lem!, w: „Kultura” 1965, nr 39.

Jelewska Agnieszka, Ekotopie. Ekspansja technokultury, Poznań 2013.

Kajewski Piotr, Cybernetyczne rozpasanie, w: „Odra” 1965, nr 12.

Kandel Michael, Introduction, w: Mortal Engines, London, 2016.

Kandel Michael, Lem jako oświecony, przeł. G. Branny, w: Lem w oczach krytyki światowej, wstęp i wybór J. Jarzębski, Kraków 1989.

Kandziora Jerzy, Lem czy Golem?, w: „Nurt”, 1982, nr 1, s. 43.

Kosmos wzywa! Sztuka i nauka w długich lata sześćdziesiątych red. J. Kordjak-Piotrowska, S. Welbel, Warszawa 2014.

Lem Stanisław, Sława i fortuna. Listy do Michaela Kandla 1972-1987, Kraków 2013.

Orliński Wojciech, Co to są sepulki? Wszystko o Lemie, Kraków 2007.

Piątek Zdzisława, Aspekty antropocentryzmu, Kraków 1988

Płaza Maciej, O poznaniu w twórczości Stanisława Lema, Wrocław 2006.

Vonnegut Kurt, Ludzie, czy to tylko żarty?, przeł. G. Branny, w: Lem w oczach krytyki światowej, wstęp i wybór J. Jarzębski, Kraków 1989.

Patronem odcinka jest Audioteka - dobrze opowiedziane historie oraz Wy - wspaniali Patroni i wspaniałe Patronki Raportu.

Jeśli masz ochotę wesprzeć moją pracę, możesz zdecydować się na dowolną wpłatę w serwisie Patronite i dołączyć do naszej społeczności :)

https://patronite.pl/raportzliteratury

Dzięki!

Agnieszka

Czy wiesz, że pornografia była kiedyś przeżyciem filozoficznym (i co wspólnego ma z porno Susan Sontag i architektura)?
Albo że związki homospołeczne nie mają nic wspólnego z erotyką?
Zastanawiało Cię, dlaczego kobiece ciało jednocześnie przyciąga i obrzydza?

W 19. odcinku podcastu opowiadam o źródłach literackiej pornografii: zaczynamy od XVIII wieku, bo sprawa jest poważna - idzie o wielką zmianę - o nadejście nowoczesności. 

Zaglądam do najważniejszego aktu z XIX. wieku, zerkam na jego przemiany w polskim wariancie, a przede wszystkim: przyglądam się sposobom, w jaki sztuka rozprawia się z tematami tabu. 

Dlaczego kategoria queeru zdaje się przychodzić z pomocą? I dlaczego "50 twarzy Greya" stało się bestsellerem, którego nie można unieważnić? I czym w końcu jest ta socjologia literatury? Przesłuchajcie, a się dowiecie :)

Patronem odcinka jest Audioteka - dobrze opowiedziane historie, no i rzecz jasna: Wy - drogie Patronki i drodzy Patroni. Nic o Was bez Was - a ja siadam do kolejnego materiału :)

#18 Światy: Co i jak czyta Ameryka? dr Piotr Florczyk

Cześć! Tym razem witam się z Wami z Seattle, z University of Washington. Przed Wami rozmowa z drem Piotrem Florczykiem (wykładowcą, tłumaczem, jurorem nagrody krytyków literackich, poetą) o literaturze amerykańskiej i rynku książki w Stanach.

• Co się tutaj czyta - skąd tyle poezji, wszystkożernego eseju i karmienia literaturą w0jenną?
• Dlaczego nie trzeba załamywać rąk nad tylko 3 procentami przekładów względem amerykańskiej prozy? Skąd w Ameryce tylu pisarzy, co mają z tym wspólnego uniwersytety i które wydawnictwa, nagrody literackie i magazyny naprawdę się liczą?
• Wahadło Pulitzera, czyli o bojówkowym charakterze najważniejszej nagrody w USA: czy wiecie, że jurorzy Pulitzera (3!) wymieniają się co roku, pozostają anonimowi do samego końca, a kolejne składy nagradzają pisarzy na przekór tym poprzednim? Czyli: od sonetów do „kopania się po kostkach” :)
• Krytyk do wynajęcia, czyli jak to się dzieje, że amerykańskie rodziny organizują w swoich domach warsztaty ze specjalistami?
• Z kim kumpluje się redaktor? Czyli jakie słabości wiążą się z przyznawaniem nagród oraz zamawianiem recenzji i co możemy zrobić, żeby ten system naprawić?
• O sękach literackich z Murakamim w tle, czyli: czy można przełożyć literaturę zakorzenioną w lokalnym kontekście bez większej straty?
• Po pierwszej części ogólnej, następuje druga część rozmowy jest za to o wiele bardziej intymna, bo traktuje o pisaniu.
• „Z Freudowskiej kozetki”, czyli: jakie korzyści i ograniczenia płyną z funkcjonowania w dwóch językach?
• Jak wygląda zlot 10 tyś. pisarzy?
• I jak brzmią wiersze Piotra Florczyka z pogranicza starego i nowego świata?

Zanim posłuchacie naszej długiej rozmowy, jeszcze jedna ekscytująca wiadomość: 

Partnerem odcinka jest Audioteka - dobrze opowiedziane historie.

#audioteka #słuchamzaudioteką #audiotekaklub

Serdecznie dziękuję również moim Patronkom i Patronom - jeśli chcesz do nas dołączyć, zapraszam :)

https://patronite.pl/raportzliteratury

W rozmowie Rafałem Hetmanem bierzemy na warsztat reportaż: nie tylko premierową książkę gościa "Las zbliża się powoli" (wydawnictwo Czarne), ale również sam gatunek.

- dyskutujemy o prawdzie w reportażu, etyce i granicach parafrazy i cytatu.

- Z tym wiążę się kolejny duży temat: kategoria literackości w tekstach reporterskich: Czy fakt zawsze stoi w opozycji do metafory? I czym różni się literatura od reportażu literackiego?

I czy reportaż musi cokolwiek rozstrzygać, zapełniać wszystkie białe plamy i dawać gotowe rozwiązania na problemy?

Mówimy również o słabościach polskiego reportażu i tym, jak rodzi się książka:

- czyli od nagrywania dziadków po reporterski bestseller.

A w końcu rozmawiamy o nowej książce Rafała Hetmana: „Las zbliża się powoli” - nie tylko historii z czasów Wielkiej Trwogi, ale również opowieści o tym, jak pamiętamy i w jaki sposób o tej pamięci mówimy.

Z tej strony Agnieszka Budnik i Raport z Literatury: podcast o literaturze najnowszej.

Co znajdziesz w raporcie? Rozmowy wokół rynku książki, wywiady ze specjalistami i specjalistkami od literatur z zakątków globu, a w końcu solowe opowieści o literaturze: kontekstach, przekładach, problemach, nowościach i tym, co umyka w dyskusjach.

Moje audycje powstają też dzięki wsparciu społeczności Patronek i Patronów: jeśli ciekawią Cię działania Raportu, możesz je wesprzeć dobrowolną wpłatą w serwisie Patronite: https://patronite.pl/raportzliteratury 

Sekcja anonsów Patronackich

Jeśli chcesz zostać patronką bądź patronem Raportu, zapraszam o tu: https://patronite.pl/raportzliteratury

✨w najnowszej serii Światy rozmawiam ze specjalistami i specjalistkami od literatur z zakątków globu: zdałam sobie sprawę, że o nich, mimo bycia literaturoznawczynią i krytyczką literacką, wiem najmniej. Dlatego też głos oddaję tu ekspertkom i ekspertom: proszę gości o listę lektur, a potem zderzam swoją perspektywę laiczki z wiedzą i zajawą rozmówcy/rozmówczyni.

Cykl rozpoczyna rozmowa z drem Bartoszem Wójcikiem o literaturze karaibskiej, z zoomem na Jamajkę. Rozmawiamy o tym,

• dlaczego literatury nie da się oddzielić od muzyki, a słowo pisane jest mniejszością?
• czym jest mento i calypso? I dlaczego dancehall wywarł ogromny wpływ na eseistykę i kulturoznawstwo na Karaibach?
• w jaki sposób mieszkańcy Jamajki obchodzą 60. lecie niepodległości i co na to literatura?
• ile jest języków angielskich na Jamajce i jak przekładać literaturę utkaną z dialektów?
• Kim jest didżej (i dlaczego nie ma nic wspólnego z miksowaniem utworów)?
• Skąd w powieściach karaibskich nacisk na polifonię, jak objawia się kolonializm i dlaczego język, kolor skóry i muzyka, której się słucha, składają się na tożsamość

Garść linków z naszej rozmowy:

1) Olga Godlewska, bookstagramerka i blogerka czytająca (i popularyzująca) współczesną literaturę karaibską i, szerzej, literaturę Globalnego Południa:

IG: @olga_godlewska

www: https://literackizaocean.pl

2) Grace Nichols, Światło latarni, przekł. Bartosz Wójcik, Pismo 8/2020

3) Ishion Hutchinson, Wiosna, przekł. Bartosz Wójcik, Pismo 8/2021

4) Rozmowa z jamajskim poetą Oku Onuorą (Uniwersytet Reggae 2019, Ostróda Reggae Festival)

IG: @ostrodareggaefestival

5) Festiwal Literacki Bocas (Port of Spain, Trinidad, 2019) - Rozmowa o prozie spekulatywnej (Nalo Hopkinson, Marlon James, Karen Lorde):

6) Celeste Mohammed, esej o calypso jako literaturze na przykładzie tekstu "Philip My Dear" 

Autorka zdjęcia Bartosza: Helena Ganjalyan

Autorka okładki: Weronika Harzyńska

[PATRONITE]

Kiedy rok temu zaczynałam podcast, był on pandemiczną odskocznią od nagłego braku zajęć - uczelnie się zamknęły, spotkania literackie, które prowadziłam zniknęły. Postanowiłam spróbować z przeniesieniem moich literaturoznawczych opowieści tutaj.

No i nie sądziłam, że spotkam się z takim ciepłym przyjęciem - za które dziękuję! W tym roku chciałabym postawić na profesjonalizację podcastu: publikować regularnie, rozwijać serie (a mamy już trzy), rozmawiać z ekspertkami i ekspertami od literatury i sztuki, których głosów w debacie publicznej jest wciąż za mało.

Chciałabym, żeby Raport z Literatury był jednoosobowym i niezależnym działem krytyki literackiej, któremu repertuaru nie dyktują nowości wydawnicze czy dziwne współprace. Wiecie też (i wiedzą to moi goście), że najlepiej rozmawia się twarzą w twarz: a to kolejna fala wyjazdów, noclegów i literatury, którą trzeba kupić i poświęcić jej czas. A nadal chcę tworzyć merytoryczne i dostępne dla wszystkich treści.

I po tym przydługim wstępie, w którym się tłumaczę, zapowiadana wiadomość: założyłam profil w serwisie Patronite. Jeśli uważacie, że moja praca jest warta waszego czasu lub, po prostu cenna - będzie mi bezbrzeżnie miło, jeśli postanowicie zostać patronkami i patronami Raportu.

A teraz do odcinka!

Co ma z nami robić literatura?

Razem z Grzegorzem Jankowiczem nagraliśmy się na chwilę przed upublicznieniem programu Festiwalu Conrada. Rozmawiamy jednak nie tylko o programowaniu największego festiwalu literackiego w Polsce, ale przyglądamy się również:

• wspólnotom (i ich nie zawsze pozytywnym wpływie na jednostki), bo to właśnie wspólnoty są naczelnym hasłem tegorocznej edycji
• aktywizmowi literackiemu i literaturze jako formie życia. W jaki sposób zmienić i animować życie literackie? 
• nagrodom literackim; Po co komu nagrody literackie i jak możemy je przywrócić odbiorcom? 

W odcinku posłuchacie także o tym, co chciałby nagradzać Grzegorz Jankowicz, jaką literaturę docenia i czego w niej szuka? 

Nie zabrakło też tematów jeszcze bardziej aktualnych: czyli czy (i w jaki sposób) rozmawiać o literaturze rosyjskiej, kiedy wciąż toczy się wojna.

Z tej strony Agnieszka Budnik i Raport z Literatury: Podcast o literaturze najnowszej. Co znajdziesz w raporcie? Wywiady z pisarzami i pisarkami, rozmowy wokół rynku książki i nagród literackich. Ale nie tylko. Opowiadam też sama o premierach, przekładach i literackich kontekstach. Czasem też o przykurzonych klasykach. Więcej informacji o podcaście znajdziesz na instagramie: https://instagram.com/raportzliteratury i na stronie raportzliteratury.pl

Tym razem z Profesorem Michałem Pawłem Markowskim rozmawiamy o literaturze globalnej (i czym różni się od tej światowej), o neurotycznej kondycji polskiej literatury, o wojnach nowoczesnych plemion, statusie humanistyki i paradoksach współczesnego świata. A w tle: odbiór Olgi Tokarczuk w Stanach, Festiwal Conrada i odpowiedź na pytanie, czego Profesor szuka w literaturze. 

Lista tematów poruszonych w odcinku:

• Czym różni się literatura światowa od globalnej? I dlaczego lepiej mówić o tej drugiej, bo pierwsza wiąże się z europocentryzmem i bogatymi uczelniami?
• Dlaczego w zglobalizowanym świecie samo pojęcie „domu” jest wątpliwe?
• Dlaczego kultura uniwersalna jest z założenia kulturą wykluczającą?
• Od partykularyzmów do zglobalizowania, czyli: o paradoksie współczesnego świata (i literatur mniejszych): dlaczego rezygnować ze swojej inności (języka lokalnego), żeby świat (w języku angielskim) mógł dostrzec tę inność?
• Od traumy niezrozumiałości do traumy doskonałej translacji, czyli: o przymusie tłumaczeń, polityczności literatury i regułach zglobalizowanego rynku
• Olga Tokarczuk w Polsce i w Stanach, czyli: dlaczego nie można mówić o jednej świadomości amerykańskiej, a da się opisać tę polską?
• „Gdy Susan Sontag wyprawiała na przyjęcie na 20-30 osób, wszyscy myśleli, że to jest świat. Tak, z punktu widzenia Manhattanu, który o niczym nie świadczy”, czyli dlaczego recenzja w „New York Timesie” to nie glejt świetności?
• Awantura o nagrody literackie: co komu do werdyktów nagród i dlaczego oburzanie się na decyzje jurorów to absurd? Czy nagroda skraca, czy wydłuża życie książki? Dlaczego nigdy nie nagradza się książki najwybitniejszej?
• Za co nagradza (i czego w literaturze szuka) Michał Paweł Markowski, przewodniczący jury Nagrody Conrada?
• Psychoestetyka? O trzech konceptach polskiej literatury: psychozie, histerii i nerwicy,
• Wojny nowoczesnych plemion MPM, czyli o niemożliwości porozumienia tych, których dzielą od siebie wartości.
• Czym jest humanistyka, co jest jej bolączką i dlaczego jej oderwany od rzeczywistości wariant odniosła klęskę? I jak w tym wszystkim nadal być nauczycielem literatury w Stanach?
• Dlaczego światem rządzi dualizm, a interpretacja jest formą zmiany rzeczywistości?
• Dlaczego Conrad Festival nie jest, według MPM, misyjną imprezą, ale serią zdarzeń, która ma zmieniać nasz sposób myślenia?

I w końcu: czego w literaturze szuka Michał Paweł Markowski i dlaczego „Człowiek bez właściwości” Roberta Musila jest jedną z najlepszych powieści XX wieku?

Co czyta Japonia? Tym razem zapraszam Was do wysłuchania rozmowy nie o polskim rynku książki (a przynajmniej - nie tylko). W roli głównej: Anna Wołcyrz, tłumaczka, specjalistka od japońskiej literatury, ale także współtwórczyni Tajfunów - wyjątkowego wydawnictwa, które przybliża czytelniczkom i czytelnikom dzieła z Azji Wschodniej.

Czym jest literatura czysta? Jak i o czym pisze się niemal po drugiej stronie globu? Posłuchajcie raportu z japońskiej literatury współczesnej: o kraju, gdzie książka kosztuje tyle, co puszka coli w automacie, o głosach feministycznych, a czasopismach i nagrodach literackich, które wciąż są ważną częścią całej tej opowieści.

- Jak widzimy Japonię i dlaczego głównie przez stereotypy? Skąd biorą się nasze wyobrażenia?

- W jaki sposób zmieniała się japońska literatura przez ostatnie kilkadziesiąt lat?

- O czym (i przede wszystkim: jak?) pisze się w Japonii?

- Czym jest "literatura czysta", jaka jest różnica między hardbackami a paperbackami i dlaczego rynek ebooków to margines japońskiego rynku?

- Jak duży jest japoński rynek książki i czy Japonia pozostaje otwarta na inne literatury?

- Dlaczego nagrody literackie przyznają dwie komisje (i to na dwóch piętrach restauracji?)

- Jak wygląda japoński feminizm w literaturze?

- W jaki sposób Tajfuny konstruują swoje wydawnicze portfolio (i jakie wyzwania stają na drodze wydawczyń literatury azjatyckiej?)

- W końcu: jak tłumaczyć literaturę japońską, żeby pozostawała czytelna dla polskiego odbiorcy?

Z tej strony Agnieszka Budnik i Raport z Literatury: Podcast o literaturze najnowszej. Co znajdziesz w raporcie? Wywiady z pisarzami i pisarkami, rozmowy wokół rynku książki i nagród literackich. Ale nie tylko. Opowiadam też sama o premierach, przekładach i literackich kontekstach. Czasem też o przykurzonych klasykach. Więcej informacji o podcaście znajdziesz na instagramie: https://instagram.com/raportzliteratury i na stronie raportzliteratury.pl

Polski rynek książki to w zdecydowanej większości tłumaczenia z języków obcych. Jesteśmy zanurzeni w kulturze przekładu. Dwunasty odcinek raportu jest rozmową o zawodzie tłumaczki literackiej. Z Agą Zano, autorką przekładu m. in. Dziewczyny, kobiety, innej Bernardine Evaristo (a ostatnio Aktów desperacji Megan Nolan), rozmawiamy o: 

- stawaniu się tłumaczką i budowaniu własnej marki, 

- wydawnictwach, które coraz częściej pełnią funkcję kuratorów literatury (m. in. Cyranka, Filtry, ArtRage) dzięki swoim 

- szukaniu, tworzeniu i reprezentowaniu języków,

- rynku: agentach literackich i praktycznej stronie przekładu,

- znajdowaniu literatury do tłumaczeniu (i roli tłumaczki/tłumacza w tym procesie).

- różnicach w irlandzkim, brytyjskim i amerykańskim angielskim,

- fiksacjach tłumaczeniowych i odrzuconych zleceniach,

a przede wszystkim: o wierze w czytelników i czytelniczki.