Praskie Audiohistorie
Praskie Audiohistorie.
Podcast Archiwum Historii Mówionej Muzeum Warszawskiej Pragi.
Przez cały rok, w każdy wtorek, nadamy nowy odcinek podcastu “Praskie Audiohistorie”.
Będziemy mówić o historii i współczesności prawobrzeżnej Warszawy.
Posłuchasz wspomnień najstarszych prażan, z nagrań zgromadzonych w naszym muzealnym archiwum, dowiesz się, o czym i jak robimy wystawy.
Zdradzimy, czego kuratorzy nie pokazali na wystawie - do jakich materiałów dotarliśmy opracowując wybrany temat.
Czasem coś przeczytamy, coś dopowiemy, coś przypomnimy…
Żyj z nami dawnym i dzisiejszym życiem warszawskiej Pragi. Szukaj nas na muzeumpragi.pl, na kanałach Spotify, Google Podcasts i Apple Podcasts oraz na muzealnym Facebooku.
Podcast nagrywa Anna Mizikowska, kustosz Muzeum Warszawskiej Pragi
Partnerem Projektu jest Totalizator Sportowy. Jubileusz 65 Lat Totalizatora Sportowego.
Kategorie:
Historia
Historia
Praskie Audiohistorie e53 W Sylwestra...
2021-12-28 10:10:02
Anna Mizikowska: Dziś kończymy tegoroczne Praskie Audiohistorie. Stworzenie tych pięćdziesięciu dwóch odcinków to było spore wyzwanie! Cieszę się, że podcast zebrał liczną publiczność, że Państwo wracali co tydzień. Może się jeszcze usłyszymy? Tym, którzy zastanawiają się, co przyniesie Sylwester i nowy rok, zagram jeszcze trochę wspomnień z Archiwum Historii Mówionej… Halina Auch, AHM: Była galanteria pewnego rodzaju takiego, no taki był zwyczaj że na przykład ja poszłam z mężem poszliśmy gdzieś w towarzystwie, poszliśmy gdzieś do restauracji, to nie przyszedł do mnie mężczyzna nawet z tego towarzystwa, nawet jak chciał, żeby ze mną zatańczyć, to najpierw spytał się męża, czy może mnie poprosić, dopiero mnie poprosił i dopiero się szło. Po tańcu wracał, całował w rączkę – siadał. Taka była, takie to było, wiesz, trochę adoracja taka cicha kobiet, nie? Ja nie zapomnę jak byłam z Markem w ciąży, byłam straszne gruba z Markem, Na Sylwestra żeśmy byli poproszeni do Jacht Klubu w Szczecinie - to taka piękna restauracja - no ale ja z tym brzuchem już, a w kwietniu rodziłam, no to już widać było… Taką miałam sukienkę w takie zakładki i takie falbany no ii… I taki do mnie się, no nie trudno mi powiedzieć przyczepił, taki był kapitan, taki bardzo przystojny, starszy pan. To on na przykład jak mnie prosił, to on pytał, czy on może mnie zaprosić do trojaka i bardzo, on mówił, że jemu się najlepiej ze mną tańczy… Zofia Bogucka, AHM: Na Sylwestra była zabawa i ja byłam też z kimś innym byłam w ogóle, nie... nie z mężem… W 1938 roku, na Bródnie tam w szkole dozorców. Na Odrowąża. Był taki walczyk, później ogólny, tego, i męża zapoznałam. Ale ja specjalnie, wiesz, męża zapoznałam i on się ze mną umówił, bośmy tam posiedzieli, bo on... przy oknie tam posiedzieliśmy… Ale ja się z nim nie spotkałam. Nie poszłam na to spotkanie. A czemu? No bo... kogoś tam raz widzieć i na spotkanie lecieć… I później szłam, a on jechał tramwajem, 11 Listopada, i wyskoczył z tramwaju i zaraz do mnie podszedł. No i żeśmy się zaczęli spotykać. Żeśmy się długo, od 1938 roku do 1944 roku spotykali… Walczyk nas połączył.
Anna Mizikowska: Dziś kończymy tegoroczne Praskie Audiohistorie. Stworzenie tych pięćdziesięciu dwóch odcinków to było spore wyzwanie! Cieszę się, że podcast zebrał liczną publiczność, że Państwo wracali co tydzień. Może się jeszcze usłyszymy?
Tym, którzy zastanawiają się, co przyniesie Sylwester i nowy rok, zagram jeszcze trochę wspomnień z Archiwum Historii Mówionej…
Halina Auch, AHM: Była galanteria pewnego rodzaju takiego, no taki był zwyczaj że na przykład ja poszłam z mężem poszliśmy gdzieś w towarzystwie, poszliśmy gdzieś do restauracji, to nie przyszedł do mnie mężczyzna nawet z tego towarzystwa, nawet jak chciał, żeby ze mną zatańczyć, to najpierw spytał się męża, czy może mnie poprosić, dopiero mnie poprosił i dopiero się szło. Po tańcu wracał, całował w rączkę – siadał. Taka była, takie to było, wiesz, trochę adoracja taka cicha kobiet, nie?
Ja nie zapomnę jak byłam z Markem w ciąży, byłam straszne gruba z Markem, Na Sylwestra żeśmy byli poproszeni do Jacht Klubu w Szczecinie - to taka piękna restauracja - no ale ja z tym brzuchem już, a w kwietniu rodziłam, no to już widać było… Taką miałam sukienkę w takie zakładki i takie falbany no ii… I taki do mnie się, no nie trudno mi powiedzieć przyczepił, taki był kapitan, taki bardzo przystojny, starszy pan. To on na przykład jak mnie prosił, to on pytał, czy on może mnie zaprosić do trojaka i bardzo, on mówił, że jemu się najlepiej ze mną tańczy…
Zofia Bogucka, AHM: Na Sylwestra była zabawa i ja byłam też z kimś innym byłam w ogóle, nie... nie z mężem… W 1938 roku, na Bródnie tam w szkole dozorców. Na Odrowąża. Był taki walczyk, później ogólny, tego, i męża zapoznałam. Ale ja specjalnie, wiesz, męża zapoznałam i on się ze mną umówił, bośmy tam posiedzieli, bo on... przy oknie tam posiedzieliśmy… Ale ja się z nim nie spotkałam. Nie poszłam na to spotkanie.
A czemu?
No bo... kogoś tam raz widzieć i na spotkanie lecieć… I później szłam, a on jechał tramwajem, 11 Listopada, i wyskoczył z tramwaju i zaraz do mnie podszedł. No i żeśmy się zaczęli spotykać. Żeśmy się długo, od 1938 roku do 1944 roku spotykali… Walczyk nas połączył.
Tym, którzy zastanawiają się, co przyniesie Sylwester i nowy rok, zagram jeszcze trochę wspomnień z Archiwum Historii Mówionej…
Halina Auch, AHM: Była galanteria pewnego rodzaju takiego, no taki był zwyczaj że na przykład ja poszłam z mężem poszliśmy gdzieś w towarzystwie, poszliśmy gdzieś do restauracji, to nie przyszedł do mnie mężczyzna nawet z tego towarzystwa, nawet jak chciał, żeby ze mną zatańczyć, to najpierw spytał się męża, czy może mnie poprosić, dopiero mnie poprosił i dopiero się szło. Po tańcu wracał, całował w rączkę – siadał. Taka była, takie to było, wiesz, trochę adoracja taka cicha kobiet, nie?
Ja nie zapomnę jak byłam z Markem w ciąży, byłam straszne gruba z Markem, Na Sylwestra żeśmy byli poproszeni do Jacht Klubu w Szczecinie - to taka piękna restauracja - no ale ja z tym brzuchem już, a w kwietniu rodziłam, no to już widać było… Taką miałam sukienkę w takie zakładki i takie falbany no ii… I taki do mnie się, no nie trudno mi powiedzieć przyczepił, taki był kapitan, taki bardzo przystojny, starszy pan. To on na przykład jak mnie prosił, to on pytał, czy on może mnie zaprosić do trojaka i bardzo, on mówił, że jemu się najlepiej ze mną tańczy…
Zofia Bogucka, AHM: Na Sylwestra była zabawa i ja byłam też z kimś innym byłam w ogóle, nie... nie z mężem… W 1938 roku, na Bródnie tam w szkole dozorców. Na Odrowąża. Był taki walczyk, później ogólny, tego, i męża zapoznałam. Ale ja specjalnie, wiesz, męża zapoznałam i on się ze mną umówił, bośmy tam posiedzieli, bo on... przy oknie tam posiedzieliśmy… Ale ja się z nim nie spotkałam. Nie poszłam na to spotkanie.
A czemu?
No bo... kogoś tam raz widzieć i na spotkanie lecieć… I później szłam, a on jechał tramwajem, 11 Listopada, i wyskoczył z tramwaju i zaraz do mnie podszedł. No i żeśmy się zaczęli spotykać. Żeśmy się długo, od 1938 roku do 1944 roku spotykali… Walczyk nas połączył.
Praskie_Audiohistorie_e52 Wymarzone zabawki
2021-12-21 15:35:02
Pamiętają Państwo radość ze znalezienia pod choinką lalki Barbie czy robota z Transformers? O tym śniły dzieci w latach 80. Dziś – wiem od Mikołaja - wymarzone prezenty to Marshall i Hedwiga… Posłuchajcie, jakie zabawki z dzieciństwa zapamiętali najstarsi prażanie… Jolanta Wiśniewska, kuratorka wystawy „Rzeczy do zabawy” opowie też o przedwojennej modzie na Myszkę Miki…
Pamiętają Państwo radość ze znalezienia pod choinką lalki Barbie czy robota z Transformers? O tym śniły dzieci w latach 80. Dziś – wiem od Mikołaja - wymarzone prezenty to Marshall i Hedwiga…
Posłuchajcie, jakie zabawki z dzieciństwa zapamiętali najstarsi prażanie… Jolanta Wiśniewska, kuratorka wystawy „Rzeczy do zabawy” opowie też o przedwojennej modzie na Myszkę Miki…
Posłuchajcie, jakie zabawki z dzieciństwa zapamiętali najstarsi prażanie… Jolanta Wiśniewska, kuratorka wystawy „Rzeczy do zabawy” opowie też o przedwojennej modzie na Myszkę Miki…
Praskie Audiohistorie e51 Wojtuś i Gnom
2021-12-14 14:53:11
Na muzealnym facebooku, w poście o Praskich Audiohistoriach, mogą państwo zobaczyć naszego dzisiejszego narratora, Pana Zbigniewa Mańkowskiego i spory obraz: złoty koń na biegunach niesie na grzbiecie chłopca w ludowych spodniach, czerwonych butach… Zbigniew Mańkowski, AHM: Historia tego obrazu, no, to jest obraz, który wędrował po całym świecie wraz z zestawami klocków. To było logo, jak to się dzisiaj nazywa, firmy Gnom. Obraz miał pod spodem napis: kupujcie… żądajcie polskich zabawek – zdaje się, tak tam jest – firmy Gnom, Warszawa, Zygmuntowska 8. Jeździł po świecie jako ta, no, reklama taka. Wystawy były w Paryżu, były we Włoszech, w Szwajcarii chyba, była [00:02:00 obiejzna?] statkiem „Bałtyk”, promocja polskiego przemysłu, zdaje się, to była i tam te klocki też jeździły po Bałtyku, po Morzu Śródziemnym, po Morzu Północnym, tutaj Atlantyku. Ja go pamiętam z ulicy Zgoda jeszcze, czyli jak miałem 3-4 lata, już pamiętam, nazywał się on Wojtuś. Moi rodzice mówili: „bądź grzeczny, bo zobacz, Wojtuś na ciebie cały czas patrzy”. I ten Wojtuś jest tak namalowany, że oczy, to jakaś sztuczka taka malarska, gdzie by się nie stanęło i popatrzyło na jego oczy, to on patrzy. Ja stawałem pod ścianą i on na mnie patrzył, byłem grzeczny dlatego. W gabinecie, w gabinecie ojca było pełno obrazów, były wartościowe obrazy, które ojciec kupował. Pamiętam wieszanie obrazów, to wbijanie gwoździa, wyżej, niżej, cały ceremoniał był. Anna Mizikowska:: A jak to się stało, że tylko ten obraz przetrwał w pańskim domu? Zbigniew Mańkowski: W czasie powstania wszystko zostało zniszczone. Tamten obraz, ponieważ mieszkaliśmy na Forcie Mokotowskim, na ulicy Gimnastycznej, w willi, tylko myśmy tam mieszkali, to był dom jednorodzinny, tam były te obrazy na ścianach, meble, wszystko. Jak ojciec w lutym czy w marcu 45 roku, po wyzwoleniu Warszawy zaraz, miesiąc, niecały miesiąc tam, to już nie było, puste ściany były, żadnych obrazów. Nie wiadomo, czy to Niemcy ukradli, czy coś. I ktoś, moja ciocia chyba, zdaje się, mówiła: „słuchaj, Bronku, ten Wojtuś, ten obraz jest tam na Racławickiej ileś, 112 czy coś, w piwnicy, u kogoś tam jest”, w jakiejś piwnicy tam widziała, zabrali go. I trafił się tutaj w 48 roku, ja tu zamieszkałem w 48 roku, to już ten obraz tu był. Anna Mizikowska: Lena Wicherkiewicz opowiada o firmie Gnom, założonej przez Bronisława Mańkowskiego. Lena Wicherkiewicz: Firma powstała w 1922 roku i mieściła się przy ulicy Zygmuntowskiej 8. Do dnia dzisiejszego niestety nie zachowały się zabudowania, żadne ślady jakby tutaj w przestrzeni Pragi po tej znanej firmie. Firma była znana przede wszystkim z wyrobu właśnie drewnianych zabawek. Takim no sztandarowym, można powiedzieć, produktem tej firmy były klocki, które też nazywały się właśnie „Budownictwo drewniane Gnom”. Były to no z jednej strony jakby zwyczajne klocki, to znaczy drewniane bryły, prostopadłościany, nie wiem, kule, stożki i tak dalej, natomiast tym, co było… co wyróżniało te klocki spośród innych klocków, było to, że do opakowania z klockami dołączona była instrukcja, którą Bronisław Mańkowski przygotował wspólnie ze znanym architektem, teoretykiem architektury, historykiem architektury Stanisławem Noakowskim. I w tej instrukcji były właśnie rysunki jakby pokazujące, co z tych klocków można zbudować, a zbudować można było właśnie różnego rodzaju dzieła architektury, nie wiem, piramidę egipską, świątynię grecką. Tak że takie… no miała jakby też kształcić w kierunku jakby znajomości architektury, ale oczywiście no dawała też pole do własnych poszukiwań dla młodych budowniczych. No i to był taki tak naprawdę najbardziej znana zabawka, którą w zasadzie do tej pory można spotkać, pojawia… znaczy ma ją w swoich zbiorach Muzeum Zabawek w Kielcach, Muzeum Narodowe w Warszawie, ale także osoby prywatne. Zbigniew Mańkowski: Całe opowiadanie drukowane w „Stolicy” było mojego ojca, jak wielki architekt Stanisław Noakowski uczył się na klockach budownictwa. Ojciec wiedział, gdzie mieszka, na terenie Politechniki mieszkał profesor Noakowski i kiedyś na jakimś zebraniu zarządu chyba Gnoma mówi: coś dla reklamy trzeba, może by Nowakowskiego tu jakoś wykorzystać. Wziął dwa pudełka „Budownictwa”, poszedł na Noakowskiego ulicę, na terenie Politechniki dom mieszkalny, zastał… to był stary kawaler, Noakowski, ojciec wręczył te zabawki, te klocki, prosząc, żeby coś zbudował z tego. „Ale ja nie umiem, ja nigdy nie byłem dzieckiem, ja się nie bawiłem tym, nie wiem jak to.” Na to ojciec mówi: „No, o, kapliczka, o, góralski styl.” Zostawiłem te dwa pudełka, powiedziałem: przyjdę za parę tygodni. I po dwóch czy trzech tygodniach przyszedł i już kilka było ustawionych, bawił się tymi klockami, spodobały mu się. Mówił: „ja nie wiedziałem, bo ja nigdy nie byłem dzieckiem”, o, to takie zdanie. No, stąd się… zaprzyjaźnili się bardzo. Anna Mizikowska: Dlaczego akurat ten Gnom przeszedł do historii zabawki? Lena Wicherkiewicz: No tutaj na pewno ten splot jakby dwóch indywidualności, jakiś taki też element, powiedzmy, reklamy, tak? Który spowodował, że te klocki akurat stały się takie popularne, natomiast firma produkowała nie tylko klocki. Natomiast zabawki pozostałe, które produkowała, no są pewną tajemnicą, bo w zasadzie dostępne są tylko w jednej kolekcji i to też nie są prezentowane jakoś na stałej wystawie i tym szczęśliwym posiadaczem tych zabawek jest Muzeum Etnograficzne w Krakowie. I tutaj historia jest dosyć ciekawa w ogóle, dlaczego te zabawki tam są, ponieważ w 25 roku na tej słynnej wystawie sztuk dekoracyjnych w Paryżu razem z Warsztatami Krakowskimi, które działały przy Muzeum Rzemiosł Techniczno-Przemysłowym w Krakowie i jakby ono było takim współorganizatorem tej jakby całej polskiej wystawy i tego sukcesu, wiadomo, Stryjeńska i jakby tuta to polskie art déco, no właśnie razem z tą wytwórczością warsztatów na wystawę pojechały także klocki właśnie Gnoma, które też tam zostały dostrzeżone za granicą. I miały też pojawić się inne zabawki, natomiast to chyba z jakichś logistycznych powodów one nie dotarły, natomiast trafiły rzeczywiście do tego Muzeum Techniczno-Przemysłowego i po wojnie muzeum przekształciło się w Muzeum Etnograficzne, tam częściowo ta kolekcja została podzielona też przez muzeum na Muzeum Narodowe, które jakby część tych zabytków przejęło, ale akurat te Gnomowe zabawki zostały w Muzeum Etnograficznym. I to jest chyba duże szczęście, ponieważ jest to jedyne miejsce, w którym te zabawki są. Wiemy, że projektantką, jedną z projektantek, ponieważ Bronisław Mańkowski współpracował z różnymi artystami, natomiast wiemy na pewno, że współpracował z Marią Werten. To była ilustratorka, graficzka, ale też właśnie twórczyni zabawek i podobnie jak większość artystów, znaczy większość, jak część artystów z tego czasu inspirowała się sztuką ludową i tworzyła, zarówno w swoich ilustracjach, jak i w zabawkach, właśnie taką współczesną interpretację ludowej sztuki. Prace Marii Werten ma w swoich zbiorach Muzeum Polskie w Ameryce, bo ona tuż przed woj.… znaczy kilka lat przed wojną wyjechała do Stanów Zjednoczonych, pracowała między innymi w wytwórni Walta Disneya, a potem brała udział właśnie przy organizacji aukcji po Wystawie Światowej w Nowym Jorku i stąd tam jej spuścizna się znajduje, w muzeum w Chicago. Natomiast no właśnie zabawki, które… podejrzewamy, że część zabawek, które ma Muzeum Etnograficzne w swoich zbiorach, jest właśnie autorstwa Marii Werten. Zachowały się też nieliczne grafiki jej autorstwa. Właśnie przy pracach, pracując nad wystawą Edwarda Manitiusa, zakupiliśmy do zbiorów dwie takie grafiki, no i tutaj na ich podstawie możemy ten styl Marii Werten odtworzyć właśnie. To był… no ona specjalizowała się w takich scenach zabawy dzieci, ale też czasami dzieci i matek, taki element takiej intymności jest, one są bardzo kolorowe, tak żywiołowe, te postaci są w strojach ludowych. Zabawki też są takie właśnie a la ludowe, no i podejrzewamy, że część zabawek, które właśnie ma Muzeum Etnograficzne, jest jej autorstwa, po prostu mają podobny styl. Też to są takie właśnie inspirowane ludowością, bardzo kolorowe formy, to są postaci kobiet, dzieci, ale też zwierzęce zabawki.ten element właśnie współpracy z twórcami, z artystami, no był chyba ważną… taki no wart podkreślenia, tak? Że Bronisław Mańkowski zdawał sobie sprawę z tego, że jakby ten element artystyczny w zabawce jest istotny, tak? Że to będzie czymś, co wyróżnia, znaczy będzie wyróżniało go, ale też będzie jakby taką wartością dodaną, tak? Kształcąc pewne, powiedzmy, estetyczne upodobania u młodych osób. To było takie myślenie, które gdzieś też wywodzi się właśnie od Warsztatów Krakowskich, które w zasadzie chyba w Polsce jako pierwsi, ci twórcy zainteresowali się taką zabawką, która no czerpiąc z tradycji ludowej, ale dodawała taki element współczesny, artystyczny, to miała być taka, powiedzmy, bardziej zindywidualizowana zabawka, tak? To było istotne i Bronisław Mańkowski zapewne też przejął to właśnie od warsztatów, zresztą no w swoim jakby wczesnym okresie, zanim powstała ta wytwórnia w Warszawie, przebywał przez pewien czas w Krakowie i tam też no taką wytwórnię zabawek stworzył, więc prawdopodobnie ten jakby tutaj impuls krakowski był też istotny.
Na muzealnym facebooku, w poście o Praskich Audiohistoriach, mogą państwo zobaczyć naszego dzisiejszego narratora, Pana Zbigniewa Mańkowskiego i spory obraz: złoty koń na biegunach niesie na grzbiecie chłopca w ludowych spodniach, czerwonych butach…
Zbigniew Mańkowski, AHM: Historia tego obrazu, no, to jest obraz, który wędrował po całym świecie wraz z zestawami klocków. To było logo, jak to się dzisiaj nazywa, firmy Gnom. Obraz miał pod spodem napis: kupujcie… żądajcie polskich zabawek – zdaje się, tak tam jest – firmy Gnom, Warszawa, Zygmuntowska 8. Jeździł po świecie jako ta, no, reklama taka. Wystawy były w Paryżu, były we Włoszech, w Szwajcarii chyba, była [00:02:00 obiejzna?] statkiem „Bałtyk”, promocja polskiego przemysłu, zdaje się, to była i tam te klocki też jeździły po Bałtyku, po Morzu Śródziemnym, po Morzu Północnym, tutaj Atlantyku.
Ja go pamiętam z ulicy Zgoda jeszcze, czyli jak miałem 3-4 lata, już pamiętam, nazywał się on Wojtuś. Moi rodzice mówili: „bądź grzeczny, bo zobacz, Wojtuś na ciebie cały czas patrzy”. I ten Wojtuś jest tak namalowany, że oczy, to jakaś sztuczka taka malarska, gdzie by się nie stanęło i popatrzyło na jego oczy, to on patrzy. Ja stawałem pod ścianą i on na mnie patrzył, byłem grzeczny dlatego.
W gabinecie, w gabinecie ojca było pełno obrazów, były wartościowe obrazy, które ojciec kupował. Pamiętam wieszanie obrazów, to wbijanie gwoździa, wyżej, niżej, cały ceremoniał był.
Anna Mizikowska:: A jak to się stało, że tylko ten obraz przetrwał w pańskim domu?
Zbigniew Mańkowski: W czasie powstania wszystko zostało zniszczone. Tamten obraz, ponieważ mieszkaliśmy na Forcie Mokotowskim, na ulicy Gimnastycznej, w willi, tylko myśmy tam mieszkali, to był dom jednorodzinny, tam były te obrazy na ścianach, meble, wszystko. Jak ojciec w lutym czy w marcu 45 roku, po wyzwoleniu Warszawy zaraz, miesiąc, niecały miesiąc tam, to już nie było, puste ściany były, żadnych obrazów. Nie wiadomo, czy to Niemcy ukradli, czy coś. I ktoś, moja ciocia chyba, zdaje się, mówiła: „słuchaj, Bronku, ten Wojtuś, ten obraz jest tam na Racławickiej ileś, 112 czy coś, w piwnicy, u kogoś tam jest”, w jakiejś piwnicy tam widziała, zabrali go. I trafił się tutaj w 48 roku, ja tu zamieszkałem w 48 roku, to już ten obraz tu był.
Anna Mizikowska: Lena Wicherkiewicz opowiada o firmie Gnom, założonej przez Bronisława Mańkowskiego.
Lena Wicherkiewicz: Firma powstała w 1922 roku i mieściła się przy ulicy Zygmuntowskiej 8. Do dnia dzisiejszego niestety nie zachowały się zabudowania, żadne ślady jakby tutaj w przestrzeni Pragi po tej znanej firmie. Firma była znana przede wszystkim z wyrobu właśnie drewnianych zabawek. Takim no sztandarowym, można powiedzieć, produktem tej firmy były klocki, które też nazywały się właśnie „Budownictwo drewniane Gnom”. Były to no z jednej strony jakby zwyczajne klocki, to znaczy drewniane bryły, prostopadłościany, nie wiem, kule, stożki i tak dalej, natomiast tym, co było… co wyróżniało te klocki spośród innych klocków, było to, że do opakowania z klockami dołączona była instrukcja, którą Bronisław Mańkowski przygotował wspólnie ze znanym architektem, teoretykiem architektury, historykiem architektury Stanisławem Noakowskim. I w tej instrukcji były właśnie rysunki jakby pokazujące, co z tych klocków można zbudować, a zbudować można było właśnie różnego rodzaju dzieła architektury, nie wiem, piramidę egipską, świątynię grecką. Tak że takie… no miała jakby też kształcić w kierunku jakby znajomości architektury, ale oczywiście no dawała też pole do własnych poszukiwań dla młodych budowniczych. No i to był taki tak naprawdę najbardziej znana zabawka, którą w zasadzie do tej pory można spotkać, pojawia… znaczy ma ją w swoich zbiorach Muzeum Zabawek w Kielcach, Muzeum Narodowe w Warszawie, ale także osoby prywatne.
Zbigniew Mańkowski: Całe opowiadanie drukowane w „Stolicy” było mojego ojca, jak wielki architekt Stanisław Noakowski uczył się na klockach budownictwa. Ojciec wiedział, gdzie mieszka, na terenie Politechniki mieszkał profesor Noakowski i kiedyś na jakimś zebraniu zarządu chyba Gnoma mówi: coś dla reklamy trzeba, może by Nowakowskiego tu jakoś wykorzystać. Wziął dwa pudełka „Budownictwa”, poszedł na Noakowskiego ulicę, na terenie Politechniki dom mieszkalny, zastał… to był stary kawaler, Noakowski, ojciec wręczył te zabawki, te klocki, prosząc, żeby coś zbudował z tego. „Ale ja nie umiem, ja nigdy nie byłem dzieckiem, ja się nie bawiłem tym, nie wiem jak to.” Na to ojciec mówi: „No, o, kapliczka, o, góralski styl.” Zostawiłem te dwa pudełka, powiedziałem: przyjdę za parę tygodni. I po dwóch czy trzech tygodniach przyszedł i już kilka było ustawionych, bawił się tymi klockami, spodobały mu się. Mówił: „ja nie wiedziałem, bo ja nigdy nie byłem dzieckiem”, o, to takie zdanie. No, stąd się… zaprzyjaźnili się bardzo.
Anna Mizikowska: Dlaczego akurat ten Gnom przeszedł do historii zabawki?
Lena Wicherkiewicz: No tutaj na pewno ten splot jakby dwóch indywidualności, jakiś taki też element, powiedzmy, reklamy, tak? Który spowodował, że te klocki akurat stały się takie popularne, natomiast firma produkowała nie tylko klocki. Natomiast zabawki pozostałe, które produkowała, no są pewną tajemnicą, bo w zasadzie dostępne są tylko w jednej kolekcji i to też nie są prezentowane jakoś na stałej wystawie i tym szczęśliwym posiadaczem tych zabawek jest Muzeum Etnograficzne w Krakowie. I tutaj historia jest dosyć ciekawa w ogóle, dlaczego te zabawki tam są, ponieważ w 25 roku na tej słynnej wystawie sztuk dekoracyjnych w Paryżu razem z Warsztatami Krakowskimi, które działały przy Muzeum Rzemiosł Techniczno-Przemysłowym w Krakowie i jakby ono było takim współorganizatorem tej jakby całej polskiej wystawy i tego sukcesu, wiadomo, Stryjeńska i jakby tuta to polskie art déco, no właśnie razem z tą wytwórczością warsztatów na wystawę pojechały także klocki właśnie Gnoma, które też tam zostały dostrzeżone za granicą. I miały też pojawić się inne zabawki, natomiast to chyba z jakichś logistycznych powodów one nie dotarły, natomiast trafiły rzeczywiście do tego Muzeum Techniczno-Przemysłowego i po wojnie muzeum przekształciło się w Muzeum Etnograficzne, tam częściowo ta kolekcja została podzielona też przez muzeum na Muzeum Narodowe, które jakby część tych zabytków przejęło, ale akurat te Gnomowe zabawki zostały w Muzeum Etnograficznym. I to jest chyba duże szczęście, ponieważ jest to jedyne miejsce, w którym te zabawki są. Wiemy, że projektantką, jedną z projektantek, ponieważ Bronisław Mańkowski współpracował z różnymi artystami, natomiast wiemy na pewno, że współpracował z Marią Werten. To była ilustratorka, graficzka, ale też właśnie twórczyni zabawek i podobnie jak większość artystów, znaczy większość, jak część artystów z tego czasu inspirowała się sztuką ludową i tworzyła, zarówno w swoich ilustracjach, jak i w zabawkach, właśnie taką współczesną interpretację ludowej sztuki. Prace Marii Werten ma w swoich zbiorach Muzeum Polskie w Ameryce, bo ona tuż przed woj.… znaczy kilka lat przed wojną wyjechała do Stanów Zjednoczonych, pracowała między innymi w wytwórni Walta Disneya, a potem brała udział właśnie przy organizacji aukcji po Wystawie Światowej w Nowym Jorku i stąd tam jej spuścizna się znajduje, w muzeum w Chicago. Natomiast no właśnie zabawki, które… podejrzewamy, że część zabawek, które ma Muzeum Etnograficzne w swoich zbiorach, jest właśnie autorstwa Marii Werten. Zachowały się też nieliczne grafiki jej autorstwa. Właśnie przy pracach, pracując nad wystawą Edwarda Manitiusa, zakupiliśmy do zbiorów dwie takie grafiki, no i tutaj na ich podstawie możemy ten styl Marii Werten odtworzyć właśnie. To był… no ona specjalizowała się w takich scenach zabawy dzieci, ale też czasami dzieci i matek, taki element takiej intymności jest, one są bardzo kolorowe, tak żywiołowe, te postaci są w strojach ludowych. Zabawki też są takie właśnie a la ludowe, no i podejrzewamy, że część zabawek, które właśnie ma Muzeum Etnograficzne, jest jej autorstwa, po prostu mają podobny styl. Też to są takie właśnie inspirowane ludowością, bardzo kolorowe formy, to są postaci kobiet, dzieci, ale też zwierzęce zabawki.ten element właśnie współpracy z twórcami, z artystami, no był chyba ważną… taki no wart podkreślenia, tak? Że Bronisław Mańkowski zdawał sobie sprawę z tego, że jakby ten element artystyczny w zabawce jest istotny, tak? Że to będzie czymś, co wyróżnia, znaczy będzie wyróżniało go, ale też będzie jakby taką wartością dodaną, tak? Kształcąc pewne, powiedzmy, estetyczne upodobania u młodych osób. To było takie myślenie, które gdzieś też wywodzi się właśnie od Warsztatów Krakowskich, które w zasadzie chyba w Polsce jako pierwsi, ci twórcy zainteresowali się taką zabawką, która no czerpiąc z tradycji ludowej, ale dodawała taki element współczesny, artystyczny, to miała być taka, powiedzmy, bardziej zindywidualizowana zabawka, tak? To było istotne i Bronisław Mańkowski zapewne też przejął to właśnie od warsztatów, zresztą no w swoim jakby wczesnym okresie, zanim powstała ta wytwórnia w Warszawie, przebywał przez pewien czas w Krakowie i tam też no taką wytwórnię zabawek stworzył, więc prawdopodobnie ten jakby tutaj impuls krakowski był też istotny.
Zbigniew Mańkowski, AHM: Historia tego obrazu, no, to jest obraz, który wędrował po całym świecie wraz z zestawami klocków. To było logo, jak to się dzisiaj nazywa, firmy Gnom. Obraz miał pod spodem napis: kupujcie… żądajcie polskich zabawek – zdaje się, tak tam jest – firmy Gnom, Warszawa, Zygmuntowska 8. Jeździł po świecie jako ta, no, reklama taka. Wystawy były w Paryżu, były we Włoszech, w Szwajcarii chyba, była [00:02:00 obiejzna?] statkiem „Bałtyk”, promocja polskiego przemysłu, zdaje się, to była i tam te klocki też jeździły po Bałtyku, po Morzu Śródziemnym, po Morzu Północnym, tutaj Atlantyku.
Ja go pamiętam z ulicy Zgoda jeszcze, czyli jak miałem 3-4 lata, już pamiętam, nazywał się on Wojtuś. Moi rodzice mówili: „bądź grzeczny, bo zobacz, Wojtuś na ciebie cały czas patrzy”. I ten Wojtuś jest tak namalowany, że oczy, to jakaś sztuczka taka malarska, gdzie by się nie stanęło i popatrzyło na jego oczy, to on patrzy. Ja stawałem pod ścianą i on na mnie patrzył, byłem grzeczny dlatego.
W gabinecie, w gabinecie ojca było pełno obrazów, były wartościowe obrazy, które ojciec kupował. Pamiętam wieszanie obrazów, to wbijanie gwoździa, wyżej, niżej, cały ceremoniał był.
Anna Mizikowska:: A jak to się stało, że tylko ten obraz przetrwał w pańskim domu?
Zbigniew Mańkowski: W czasie powstania wszystko zostało zniszczone. Tamten obraz, ponieważ mieszkaliśmy na Forcie Mokotowskim, na ulicy Gimnastycznej, w willi, tylko myśmy tam mieszkali, to był dom jednorodzinny, tam były te obrazy na ścianach, meble, wszystko. Jak ojciec w lutym czy w marcu 45 roku, po wyzwoleniu Warszawy zaraz, miesiąc, niecały miesiąc tam, to już nie było, puste ściany były, żadnych obrazów. Nie wiadomo, czy to Niemcy ukradli, czy coś. I ktoś, moja ciocia chyba, zdaje się, mówiła: „słuchaj, Bronku, ten Wojtuś, ten obraz jest tam na Racławickiej ileś, 112 czy coś, w piwnicy, u kogoś tam jest”, w jakiejś piwnicy tam widziała, zabrali go. I trafił się tutaj w 48 roku, ja tu zamieszkałem w 48 roku, to już ten obraz tu był.
Anna Mizikowska: Lena Wicherkiewicz opowiada o firmie Gnom, założonej przez Bronisława Mańkowskiego.
Lena Wicherkiewicz: Firma powstała w 1922 roku i mieściła się przy ulicy Zygmuntowskiej 8. Do dnia dzisiejszego niestety nie zachowały się zabudowania, żadne ślady jakby tutaj w przestrzeni Pragi po tej znanej firmie. Firma była znana przede wszystkim z wyrobu właśnie drewnianych zabawek. Takim no sztandarowym, można powiedzieć, produktem tej firmy były klocki, które też nazywały się właśnie „Budownictwo drewniane Gnom”. Były to no z jednej strony jakby zwyczajne klocki, to znaczy drewniane bryły, prostopadłościany, nie wiem, kule, stożki i tak dalej, natomiast tym, co było… co wyróżniało te klocki spośród innych klocków, było to, że do opakowania z klockami dołączona była instrukcja, którą Bronisław Mańkowski przygotował wspólnie ze znanym architektem, teoretykiem architektury, historykiem architektury Stanisławem Noakowskim. I w tej instrukcji były właśnie rysunki jakby pokazujące, co z tych klocków można zbudować, a zbudować można było właśnie różnego rodzaju dzieła architektury, nie wiem, piramidę egipską, świątynię grecką. Tak że takie… no miała jakby też kształcić w kierunku jakby znajomości architektury, ale oczywiście no dawała też pole do własnych poszukiwań dla młodych budowniczych. No i to był taki tak naprawdę najbardziej znana zabawka, którą w zasadzie do tej pory można spotkać, pojawia… znaczy ma ją w swoich zbiorach Muzeum Zabawek w Kielcach, Muzeum Narodowe w Warszawie, ale także osoby prywatne.
Zbigniew Mańkowski: Całe opowiadanie drukowane w „Stolicy” było mojego ojca, jak wielki architekt Stanisław Noakowski uczył się na klockach budownictwa. Ojciec wiedział, gdzie mieszka, na terenie Politechniki mieszkał profesor Noakowski i kiedyś na jakimś zebraniu zarządu chyba Gnoma mówi: coś dla reklamy trzeba, może by Nowakowskiego tu jakoś wykorzystać. Wziął dwa pudełka „Budownictwa”, poszedł na Noakowskiego ulicę, na terenie Politechniki dom mieszkalny, zastał… to był stary kawaler, Noakowski, ojciec wręczył te zabawki, te klocki, prosząc, żeby coś zbudował z tego. „Ale ja nie umiem, ja nigdy nie byłem dzieckiem, ja się nie bawiłem tym, nie wiem jak to.” Na to ojciec mówi: „No, o, kapliczka, o, góralski styl.” Zostawiłem te dwa pudełka, powiedziałem: przyjdę za parę tygodni. I po dwóch czy trzech tygodniach przyszedł i już kilka było ustawionych, bawił się tymi klockami, spodobały mu się. Mówił: „ja nie wiedziałem, bo ja nigdy nie byłem dzieckiem”, o, to takie zdanie. No, stąd się… zaprzyjaźnili się bardzo.
Anna Mizikowska: Dlaczego akurat ten Gnom przeszedł do historii zabawki?
Lena Wicherkiewicz: No tutaj na pewno ten splot jakby dwóch indywidualności, jakiś taki też element, powiedzmy, reklamy, tak? Który spowodował, że te klocki akurat stały się takie popularne, natomiast firma produkowała nie tylko klocki. Natomiast zabawki pozostałe, które produkowała, no są pewną tajemnicą, bo w zasadzie dostępne są tylko w jednej kolekcji i to też nie są prezentowane jakoś na stałej wystawie i tym szczęśliwym posiadaczem tych zabawek jest Muzeum Etnograficzne w Krakowie. I tutaj historia jest dosyć ciekawa w ogóle, dlaczego te zabawki tam są, ponieważ w 25 roku na tej słynnej wystawie sztuk dekoracyjnych w Paryżu razem z Warsztatami Krakowskimi, które działały przy Muzeum Rzemiosł Techniczno-Przemysłowym w Krakowie i jakby ono było takim współorganizatorem tej jakby całej polskiej wystawy i tego sukcesu, wiadomo, Stryjeńska i jakby tuta to polskie art déco, no właśnie razem z tą wytwórczością warsztatów na wystawę pojechały także klocki właśnie Gnoma, które też tam zostały dostrzeżone za granicą. I miały też pojawić się inne zabawki, natomiast to chyba z jakichś logistycznych powodów one nie dotarły, natomiast trafiły rzeczywiście do tego Muzeum Techniczno-Przemysłowego i po wojnie muzeum przekształciło się w Muzeum Etnograficzne, tam częściowo ta kolekcja została podzielona też przez muzeum na Muzeum Narodowe, które jakby część tych zabytków przejęło, ale akurat te Gnomowe zabawki zostały w Muzeum Etnograficznym. I to jest chyba duże szczęście, ponieważ jest to jedyne miejsce, w którym te zabawki są. Wiemy, że projektantką, jedną z projektantek, ponieważ Bronisław Mańkowski współpracował z różnymi artystami, natomiast wiemy na pewno, że współpracował z Marią Werten. To była ilustratorka, graficzka, ale też właśnie twórczyni zabawek i podobnie jak większość artystów, znaczy większość, jak część artystów z tego czasu inspirowała się sztuką ludową i tworzyła, zarówno w swoich ilustracjach, jak i w zabawkach, właśnie taką współczesną interpretację ludowej sztuki. Prace Marii Werten ma w swoich zbiorach Muzeum Polskie w Ameryce, bo ona tuż przed woj.… znaczy kilka lat przed wojną wyjechała do Stanów Zjednoczonych, pracowała między innymi w wytwórni Walta Disneya, a potem brała udział właśnie przy organizacji aukcji po Wystawie Światowej w Nowym Jorku i stąd tam jej spuścizna się znajduje, w muzeum w Chicago. Natomiast no właśnie zabawki, które… podejrzewamy, że część zabawek, które ma Muzeum Etnograficzne w swoich zbiorach, jest właśnie autorstwa Marii Werten. Zachowały się też nieliczne grafiki jej autorstwa. Właśnie przy pracach, pracując nad wystawą Edwarda Manitiusa, zakupiliśmy do zbiorów dwie takie grafiki, no i tutaj na ich podstawie możemy ten styl Marii Werten odtworzyć właśnie. To był… no ona specjalizowała się w takich scenach zabawy dzieci, ale też czasami dzieci i matek, taki element takiej intymności jest, one są bardzo kolorowe, tak żywiołowe, te postaci są w strojach ludowych. Zabawki też są takie właśnie a la ludowe, no i podejrzewamy, że część zabawek, które właśnie ma Muzeum Etnograficzne, jest jej autorstwa, po prostu mają podobny styl. Też to są takie właśnie inspirowane ludowością, bardzo kolorowe formy, to są postaci kobiet, dzieci, ale też zwierzęce zabawki.ten element właśnie współpracy z twórcami, z artystami, no był chyba ważną… taki no wart podkreślenia, tak? Że Bronisław Mańkowski zdawał sobie sprawę z tego, że jakby ten element artystyczny w zabawce jest istotny, tak? Że to będzie czymś, co wyróżnia, znaczy będzie wyróżniało go, ale też będzie jakby taką wartością dodaną, tak? Kształcąc pewne, powiedzmy, estetyczne upodobania u młodych osób. To było takie myślenie, które gdzieś też wywodzi się właśnie od Warsztatów Krakowskich, które w zasadzie chyba w Polsce jako pierwsi, ci twórcy zainteresowali się taką zabawką, która no czerpiąc z tradycji ludowej, ale dodawała taki element współczesny, artystyczny, to miała być taka, powiedzmy, bardziej zindywidualizowana zabawka, tak? To było istotne i Bronisław Mańkowski zapewne też przejął to właśnie od warsztatów, zresztą no w swoim jakby wczesnym okresie, zanim powstała ta wytwórnia w Warszawie, przebywał przez pewien czas w Krakowie i tam też no taką wytwórnię zabawek stworzył, więc prawdopodobnie ten jakby tutaj impuls krakowski był też istotny.
Praskie Audiohistorie e50 Pan Manitius
2021-12-07 15:38:31
W Muzeum Warszawskiej Pragi działa wystawa czasowa „Rzeczy do zabawy. Rdward Manitius i jego wytwórnia”. A w naszym podkaście opowiadamy dziś o Panu Edwardzie i o tym, jak powstawała nasza wystawa. Na początek posłuchajcie, jak Pani Renata Kozłowska zapamiętała ojca… Renata Kozłowska: Tata robił rysunek techniczny i pamiętam, wielokrotnie wyciągał taką olbrzymią deskę kreślarską, rozstawiał ją na stołach i przeważnie wieczorami rysował na niej. To z koncepcji wstępnej trzeba było to dalej opracować, opracować technologię produkcji i tak dalej, czym się tata zajmował. Był świetnym organizatorem, a w ogóle to pracował przy ogromnym biurku, na tym biurku było wiele dla nas, córek, ciekawych gadżetów, takich jak duża temperówka na przykład z korbą, pieczątki, figurki piesków z brązu zdobiące jeszcze biurko jego taty, stare zabawki taty różnych… niektóre zepsute, niektóre jeszcze pra… znaczy działające. To były takie zabawki z początku chyba wieku, bo pamiętam, oprawione w drewnie były takie szklane kolorowe kółeczka, które obracane korbką wywoływały iluzję ruchu, no i to nas tak frapowało. Poza tym były to jakieś stare jeszcze taty semafory, armatki, żołnierzyki metalowe, tak wszystko w takich pudełkach było w szufladach poukładane, ale nie sądzę, że to jakoś tatę inspirowało, może to jakoś tacie dawało to takie dobre nawiązanie do przeszłości, do tego, co minęło, może miał do tego jakiś sentyment. I pod nieobecność taty lubiłyśmy zasiadać do jego biurka, no i tam w tym jego świat oglądać. Ta cała wytwórnia, łącznie z gabinetem, tak jak gdyby dusza zarządzania tą firmą, to się znajdowało od strony ulicy, na drugim piętrze, wejście na lewo z bramy. Na drugim piętrze to były kiedyś najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia w całej tej kamienicy, do tego się zaliczały wspaniale intarsjowane podłogi, stiuki na sufitach z różnymi plafonami, fantastyczny kominek, ale jak tata zdecydował się to zaadoptować na pomieszczenie, oczywiście to wszystko było super zaopatrzone i zabezpieczone przed jakimkolwiek uszkodzeniem. Tata wszystko stracił i tata często wspominał, że musiał zaczynać od nowa, że został zniszczony kompletnie, okradziony przede wszystkim z maszyn, okradziony ze swoich rysunków, ze swoich projektów, to wszystko w ciągu jednego dnia zostało wyniesione z domu przez… pod taty nieobecność. Tata po powrocie z urlopu, który zresztą był zgłoszony oficjalnie do odpowiednich władz, zastał drzwi opieczętowane i zaklejone, miał zakazany wstęp do tego pomieszczenia. To było pomieszczenie firmowe, które było kiedyś mieszkaniem, tata sobie to mieszkanie zaadoptował do celów produkcji. Anna Mizikowska: Te wspomnienia uzupełnia kuratorka wystawy, Jolanta Wiśniewska. Jola od lat bada historię prawobrzeżnych rodów… Jolanta Wiśniewska: Edward Manitius to był bardzo pomysłowy i utalentowany człowiek. Urodził się w 1902 roku na warszawskiej Pradze i tu w rodzinnej kamienicy przy ulicy Kępnej 15 spędził niemal całe życie. Tu mieszkał, tu pracował, tu założył swoją wytwórnię zabawek i wyrobów zdobniczych. Ta wytwórnia założona w 1926 roku była swego rodzaju fenomenem, produkowała drewniane drążone zabawki, które jednocześnie były ozdobnymi gadżetami, reklamowymi przedmiotami. Te zabawki były również opakowaniami, na przykład na słodycze albo na różne drobiazgi i Edward Manitius sprzedawał je różnym znanym markom, takim jak Wedel, Fuchs, Goplana, Zalewski, Waleria Patek z Poznania, miał odbiorców w całym kraju i za granicą. W czasie organizacji Muzeum Warszawskiej Pragi, kiedy otworzyliśmy biuro tymczasowe przy ulicy Targowej, trafiła do nas córka Edwarda Manitiusa i jednocześnie też, niezależnie, trafiły do nas różne dokumenty, w tym księga obstalunków, szkicownik Edwarda Manitiusa, księga meldunkowa kamienicy przy ulicy Kępnej 15. Wtedy jeszcze nie wiedziałyśmy wiele ani o samym Edwardzie Manitiusie, ani o samej rodzinie Manitiusów, która też ma bardzo ciekawą historię. To jest rodzina ewangelicka, dziadek Edwarda Manitiusa był osobą bardzo zasłużoną, bardzo poważaną w Warszawie, to był na przełomie XIX i XX wieku superintendent generalny, czyli odpowiednik takiego zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Był też osobą zaangażowaną społecznie, bardzo lubianą w Warszawie. Z kolei ojciec Edwarda Manitiusa był inżynierem chemikiem, który pracował w praskich fabrykach Wulkan i Labor, fabrykach naczyń emaliowanych i między innymi z tego powodu, jak podejrzewamy, cała rodzina przeniosła się z lewego brzegu na prawy, na Pragę, aby ojciec, Ludwik Manitius, miał blisko do pracy. Anna Mizikowska: Współkuratorka wystawy, Lena Wicherkiewicz, opowiada o tym, jak powstawała najnowsza praska wystawa… Lena Wicherkiewicz: Prace nad wystawą trwały kilka lat i zintensyfikowały się w momencie pozyskania dużego zbioru zabawek Edwarda Manitiusa i dokumentów związanych z rodziną Manitiusa od jego córki, pani Renaty Manitius-Kozłowskiej. Wtedy zorientowałyśmy się, że te wcześniejsze nabytki związane zarówno z Edwardem, jak i z jego wytwórnią, no uzyskały takie, powiedzmy, zwieńczenie, tak? Zobaczyłyśmy właśnie wytwory Edwarda Manitiusa, tak? Miałyśmy je po prostu bezpośrednio w rękach, no i to nas zainspirowało do tego, żeby podjąć, zgłębić ten temat. Natomiast nie byłyśmy pierwsze w poszukiwaniach jakby Manitiusa. Pierwszą wystawę, na której pojawiły się zabawki, opakowania Edwarda Manitiusa, przygotowała pani Katarzyna Hodurek-Kiek z Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. W 2009 roku przygotowała wystawę „Czekoladowa mieszanka Wedla” i tam między innymi wśród innych eksponatów znalazły się te zabawki. I tak naprawdę takim bardzo dużym odkryciem było zajrzenie do księgi obstalunków, która… właśnie to był jeden z pierwszych eksponatów, który trafił do muzeum, natomiast jakoś początkowo nie interesowałyśmy się bardzo tym dokumentem i kiedy zaczęłyśmy tą księgę wertować, no to ona nam rzeczywiście otworzyła oczy i pokazała, jak ta wytwórnia tak naprawdę pracowała, tak? Jacy byli klienci, że Manitius nie sprzedawał tych zabawek, opakowań jako zabawki w sklepach z zabawkami, on po prostu sprzedawał je do firm, które produkowały przede wszystkim słodycze. Więc to był taki rzeczywiście milowy krok w naszych poszukiwaniach. Potem zaczęłyśmy się zastanawiać nad tropami, co mogło zainspirować Manitiusa, jak pracował. No i tutaj znowu z pomocą przyszedł nam kolejny eksponat, który już był w zbiorach muzeum, mianowicie szkicownik Edwarda Manitiusa, w którym zobaczyłyśmy, że poza figurkami, których takie wstępne szkice też się znajdowały, była tam też duża grupa rysunków przedstawiających różnego rodzaju ekspozytory do wystaw sklepowych, do różnego rodzaju produktów, więc wiedziałyśmy też, że to była też duża część produkcji Manitiusa, po prostu związana bezpośrednio z reklamą. I to w zasadzie tak po nitce do kłębka ten temat się rozwijał. No, pewną trudnością były okoliczności zewnętrzne, mianowicie pandemia, która rzeczywiście… zaczęłyśmy pracować nad wystawą w zasadzie tuż przed pandemią, więc jakby nasze podróże były mocno ograniczone, ale udało nam się pojechać do Muzeum Zabawek w Kielcach, to był w zasadzie taki pierwszy trop, no bo wiedziałyśmy, że to było to miejsce, które pierwszy raz pokazało Manitiusa. Potem interesowałyśmy się też innymi muzeami, które zbierają zabawki, przede wszystkim muzeami etnograficznymi, przeprowadziłyśmy po prostu taką kwerendę zdalną. No i tutaj taką w zasadzie bardzo… miejscem, które nam też otworzyło oczy na takie tropy formalne i jakby na taki w ogóle kontekst drewnianej zabawki, to było Muzeum Etnograficzne imienia Seweryna Udzieli w Krakowie i tutaj dużą pomocą posłużyły nam panie Małgorzata Oleszkiewicz i pani Karolina Pachla-Wojciechowska, które zajmują się właśnie zbiorem zabawek. No i tutaj pojawiły się dwa tropy – zabawka tworzona przez artystów, przede wszystkim warsztaty krakowskie, ale także okazało się, że Muzeum Etnograficzne w Krakowie, jako jedyne w kraju, posiada zbiór zabawek z firmy Gnom, która była po sąsiedzku tutaj na warszawskiej Pradze, która powstała kilka lat wcześniej niż Manitius, ale podobnie jak on wytwarzała zabawki drewniane, w pewnym sensie inspirowane, znaczy inspirowane zabawką ludową. To u Manitiusa też widać, tylko że Manitius poszedł jakby bardziej w taką stronę być może takiego, nie wiem, art déco i modernizmu. Jeszcze był jeden ciekawy trop, który podsunęła nam też pani Katarzyna Hodurek-Kiek, był to trop prowadzący nas za ocean, znaczy do Nowego Jorku, a potem jeszcze do Chicago bezpośrednio, a pośrednio do Nowego Jorku, związany z Wystawą Światową w 39 roku, na której Edward Manitius… w której brał udział. Była to wystawa otworzona w zasadzie tuż przed wybuchem wojny, była otwarta przez kolejny rok, natomiast Edward Manitius nie pojechał do Nowego Jorku, no z wiadomych przyczyn, już tutaj trwała wojna, natomiast no pojechały jego zabawki. Wiemy, jakie zabawki były, ponieważ zachował się katalog Wystawy Światowej, Edward Manitius wystawiał swoje zabawki w dziale „Zabawki i sprzęt sportowy”. Natomiast docierając do książek, które jakby… i artykułów dotyczących wystawy, no tam w zasadzie nic o zabawkach nie było wspomniane, dopiero trop do Muzeum Polskiego w Ameryce, gdzie okazało się, że przebywa homar, jeden z właśnie… jedna z zabawek, która wtedy była pokazana. Ale droga do muzeum była, mimo że muzeum ma dużą gru… duży zbiór pamiątek i eksponatów z tej wystawy nowojorskiej, natomiast droga homara do tego muzeum była dosyć zawiła, ponieważ on został kupiony, jak wystawa się zakończyła, była przeprowadzona aukcja i on po prostu został zakupiony przez kogoś, natomiast teraz, niedawno jakby się odnalazł, ponieważ osoba ze stanu Main, który zresztą jest bardzo związany z homarami, zakupiła w lombardzie właśnie tego homara. Okazało się, że w środku jest dokument, który mówił o tym, że właśnie ten homar był na wystawie i został sprzedany na aukcji, no i miał trafić do dziecka tej osoby, która go kupiła, natomiast no trafił finalnie do muzeum, bo stwierdzono, że
W Muzeum Warszawskiej Pragi działa wystawa czasowa „Rzeczy do zabawy. Rdward Manitius i jego wytwórnia”. A w naszym podkaście opowiadamy dziś o Panu Edwardzie i o tym, jak powstawała nasza wystawa. Na początek posłuchajcie, jak Pani Renata Kozłowska zapamiętała ojca…
Renata Kozłowska: Tata robił rysunek techniczny i pamiętam, wielokrotnie wyciągał taką olbrzymią deskę kreślarską, rozstawiał ją na stołach i przeważnie wieczorami rysował na niej. To z koncepcji wstępnej trzeba było to dalej opracować, opracować technologię produkcji i tak dalej, czym się tata zajmował. Był świetnym organizatorem, a w ogóle to pracował przy ogromnym biurku, na tym biurku było wiele dla nas, córek, ciekawych gadżetów, takich jak duża temperówka na przykład z korbą, pieczątki, figurki piesków z brązu zdobiące jeszcze biurko jego taty, stare zabawki taty różnych… niektóre zepsute, niektóre jeszcze pra… znaczy działające. To były takie zabawki z początku chyba wieku, bo pamiętam, oprawione w drewnie były takie szklane kolorowe kółeczka, które obracane korbką wywoływały iluzję ruchu, no i to nas tak frapowało. Poza tym były to jakieś stare jeszcze taty semafory, armatki, żołnierzyki metalowe, tak wszystko w takich pudełkach było w szufladach poukładane, ale nie sądzę, że to jakoś tatę inspirowało, może to jakoś tacie dawało to takie dobre nawiązanie do przeszłości, do tego, co minęło, może miał do tego jakiś sentyment. I pod nieobecność taty lubiłyśmy zasiadać do jego biurka, no i tam w tym jego świat oglądać.
Ta cała wytwórnia, łącznie z gabinetem, tak jak gdyby dusza zarządzania tą firmą, to się znajdowało od strony ulicy, na drugim piętrze, wejście na lewo z bramy. Na drugim piętrze to były kiedyś najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia w całej tej kamienicy, do tego się zaliczały wspaniale intarsjowane podłogi, stiuki na sufitach z różnymi plafonami, fantastyczny kominek, ale jak tata zdecydował się to zaadoptować na pomieszczenie, oczywiście to wszystko było super zaopatrzone i zabezpieczone przed jakimkolwiek uszkodzeniem.
Tata wszystko stracił i tata często wspominał, że musiał zaczynać od nowa, że został zniszczony kompletnie, okradziony przede wszystkim z maszyn, okradziony ze swoich rysunków, ze swoich projektów, to wszystko w ciągu jednego dnia zostało wyniesione z domu przez… pod taty nieobecność. Tata po powrocie z urlopu, który zresztą był zgłoszony oficjalnie do odpowiednich władz, zastał drzwi opieczętowane i zaklejone, miał zakazany wstęp do tego pomieszczenia. To było pomieszczenie firmowe, które było kiedyś mieszkaniem, tata sobie to mieszkanie zaadoptował do celów produkcji.
Anna Mizikowska: Te wspomnienia uzupełnia kuratorka wystawy, Jolanta Wiśniewska. Jola od lat bada historię prawobrzeżnych rodów…
Jolanta Wiśniewska: Edward Manitius to był bardzo pomysłowy i utalentowany człowiek. Urodził się w 1902 roku na warszawskiej Pradze i tu w rodzinnej kamienicy przy ulicy Kępnej 15 spędził niemal całe życie. Tu mieszkał, tu pracował, tu założył swoją wytwórnię zabawek i wyrobów zdobniczych. Ta wytwórnia założona w 1926 roku była swego rodzaju fenomenem, produkowała drewniane drążone zabawki, które jednocześnie były ozdobnymi gadżetami, reklamowymi przedmiotami. Te zabawki były również opakowaniami, na przykład na słodycze albo na różne drobiazgi i Edward Manitius sprzedawał je różnym znanym markom, takim jak Wedel, Fuchs, Goplana, Zalewski, Waleria Patek z Poznania, miał odbiorców w całym kraju i za granicą. W czasie organizacji Muzeum Warszawskiej Pragi, kiedy otworzyliśmy biuro tymczasowe przy ulicy Targowej, trafiła do nas córka Edwarda Manitiusa i jednocześnie też, niezależnie, trafiły do nas różne dokumenty, w tym księga obstalunków, szkicownik Edwarda Manitiusa, księga meldunkowa kamienicy przy ulicy Kępnej 15. Wtedy jeszcze nie wiedziałyśmy wiele ani o samym Edwardzie Manitiusie, ani o samej rodzinie Manitiusów, która też ma bardzo ciekawą historię. To jest rodzina ewangelicka, dziadek Edwarda Manitiusa był osobą bardzo zasłużoną, bardzo poważaną w Warszawie, to był na przełomie XIX i XX wieku superintendent generalny, czyli odpowiednik takiego zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Był też osobą zaangażowaną społecznie, bardzo lubianą w Warszawie. Z kolei ojciec Edwarda Manitiusa był inżynierem chemikiem, który pracował w praskich fabrykach Wulkan i Labor, fabrykach naczyń emaliowanych i między innymi z tego powodu, jak podejrzewamy, cała rodzina przeniosła się z lewego brzegu na prawy, na Pragę, aby ojciec, Ludwik Manitius, miał blisko do pracy.
Anna Mizikowska: Współkuratorka wystawy, Lena Wicherkiewicz, opowiada o tym, jak powstawała najnowsza praska wystawa…
Lena Wicherkiewicz: Prace nad wystawą trwały kilka lat i zintensyfikowały się w momencie pozyskania dużego zbioru zabawek Edwarda Manitiusa i dokumentów związanych z rodziną Manitiusa od jego córki, pani Renaty Manitius-Kozłowskiej. Wtedy zorientowałyśmy się, że te wcześniejsze nabytki związane zarówno z Edwardem, jak i z jego wytwórnią, no uzyskały takie, powiedzmy, zwieńczenie, tak? Zobaczyłyśmy właśnie wytwory Edwarda Manitiusa, tak? Miałyśmy je po prostu bezpośrednio w rękach, no i to nas zainspirowało do tego, żeby podjąć, zgłębić ten temat. Natomiast nie byłyśmy pierwsze w poszukiwaniach jakby Manitiusa. Pierwszą wystawę, na której pojawiły się zabawki, opakowania Edwarda Manitiusa, przygotowała pani Katarzyna Hodurek-Kiek z Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. W 2009 roku przygotowała wystawę „Czekoladowa mieszanka Wedla” i tam między innymi wśród innych eksponatów znalazły się te zabawki. I tak naprawdę takim bardzo dużym odkryciem było zajrzenie do księgi obstalunków, która… właśnie to był jeden z pierwszych eksponatów, który trafił do muzeum, natomiast jakoś początkowo nie interesowałyśmy się bardzo tym dokumentem i kiedy zaczęłyśmy tą księgę wertować, no to ona nam rzeczywiście otworzyła oczy i pokazała, jak ta wytwórnia tak naprawdę pracowała, tak? Jacy byli klienci, że Manitius nie sprzedawał tych zabawek, opakowań jako zabawki w sklepach z zabawkami, on po prostu sprzedawał je do firm, które produkowały przede wszystkim słodycze. Więc to był taki rzeczywiście milowy krok w naszych poszukiwaniach. Potem zaczęłyśmy się zastanawiać nad tropami, co mogło zainspirować Manitiusa, jak pracował. No i tutaj znowu z pomocą przyszedł nam kolejny eksponat, który już był w zbiorach muzeum, mianowicie szkicownik Edwarda Manitiusa, w którym zobaczyłyśmy, że poza figurkami, których takie wstępne szkice też się znajdowały, była tam też duża grupa rysunków przedstawiających różnego rodzaju ekspozytory do wystaw sklepowych, do różnego rodzaju produktów, więc wiedziałyśmy też, że to była też duża część produkcji Manitiusa, po prostu związana bezpośrednio z reklamą. I to w zasadzie tak po nitce do kłębka ten temat się rozwijał. No, pewną trudnością były okoliczności zewnętrzne, mianowicie pandemia, która rzeczywiście… zaczęłyśmy pracować nad wystawą w zasadzie tuż przed pandemią, więc jakby nasze podróże były mocno ograniczone, ale udało nam się pojechać do Muzeum Zabawek w Kielcach, to był w zasadzie taki pierwszy trop, no bo wiedziałyśmy, że to było to miejsce, które pierwszy raz pokazało Manitiusa. Potem interesowałyśmy się też innymi muzeami, które zbierają zabawki, przede wszystkim muzeami etnograficznymi, przeprowadziłyśmy po prostu taką kwerendę zdalną. No i tutaj taką w zasadzie bardzo… miejscem, które nam też otworzyło oczy na takie tropy formalne i jakby na taki w ogóle kontekst drewnianej zabawki, to było Muzeum Etnograficzne imienia Seweryna Udzieli w Krakowie i tutaj dużą pomocą posłużyły nam panie Małgorzata Oleszkiewicz i pani Karolina Pachla-Wojciechowska, które zajmują się właśnie zbiorem zabawek. No i tutaj pojawiły się dwa tropy – zabawka tworzona przez artystów, przede wszystkim warsztaty krakowskie, ale także okazało się, że Muzeum Etnograficzne w Krakowie, jako jedyne w kraju, posiada zbiór zabawek z firmy Gnom, która była po sąsiedzku tutaj na warszawskiej Pradze, która powstała kilka lat wcześniej niż Manitius, ale podobnie jak on wytwarzała zabawki drewniane, w pewnym sensie inspirowane, znaczy inspirowane zabawką ludową. To u Manitiusa też widać, tylko że Manitius poszedł jakby bardziej w taką stronę być może takiego, nie wiem, art déco i modernizmu.
Jeszcze był jeden ciekawy trop, który podsunęła nam też pani Katarzyna Hodurek-Kiek, był to trop prowadzący nas za ocean, znaczy do Nowego Jorku, a potem jeszcze do Chicago bezpośrednio, a pośrednio do Nowego Jorku, związany z Wystawą Światową w 39 roku, na której Edward Manitius… w której brał udział. Była to wystawa otworzona w zasadzie tuż przed wybuchem wojny, była otwarta przez kolejny rok, natomiast Edward Manitius nie pojechał do Nowego Jorku, no z wiadomych przyczyn, już tutaj trwała wojna, natomiast no pojechały jego zabawki. Wiemy, jakie zabawki były, ponieważ zachował się katalog Wystawy Światowej, Edward Manitius wystawiał swoje zabawki w dziale „Zabawki i sprzęt sportowy”. Natomiast docierając do książek, które jakby… i artykułów dotyczących wystawy, no tam w zasadzie nic o zabawkach nie było wspomniane, dopiero trop do Muzeum Polskiego w Ameryce, gdzie okazało się, że przebywa homar, jeden z właśnie… jedna z zabawek, która wtedy była pokazana. Ale droga do muzeum była, mimo że muzeum ma dużą gru… duży zbiór pamiątek i eksponatów z tej wystawy nowojorskiej, natomiast droga homara do tego muzeum była dosyć zawiła, ponieważ on został kupiony, jak wystawa się zakończyła, była przeprowadzona aukcja i on po prostu został zakupiony przez kogoś, natomiast teraz, niedawno jakby się odnalazł, ponieważ osoba ze stanu Main, który zresztą jest bardzo związany z homarami, zakupiła w lombardzie właśnie tego homara. Okazało się, że w środku jest dokument, który mówił o tym, że właśnie ten homar był na wystawie i został sprzedany na aukcji, no i miał trafić do dziecka tej osoby, która go kupiła, natomiast no trafił finalnie do muzeum, bo stwierdzono, że
Renata Kozłowska: Tata robił rysunek techniczny i pamiętam, wielokrotnie wyciągał taką olbrzymią deskę kreślarską, rozstawiał ją na stołach i przeważnie wieczorami rysował na niej. To z koncepcji wstępnej trzeba było to dalej opracować, opracować technologię produkcji i tak dalej, czym się tata zajmował. Był świetnym organizatorem, a w ogóle to pracował przy ogromnym biurku, na tym biurku było wiele dla nas, córek, ciekawych gadżetów, takich jak duża temperówka na przykład z korbą, pieczątki, figurki piesków z brązu zdobiące jeszcze biurko jego taty, stare zabawki taty różnych… niektóre zepsute, niektóre jeszcze pra… znaczy działające. To były takie zabawki z początku chyba wieku, bo pamiętam, oprawione w drewnie były takie szklane kolorowe kółeczka, które obracane korbką wywoływały iluzję ruchu, no i to nas tak frapowało. Poza tym były to jakieś stare jeszcze taty semafory, armatki, żołnierzyki metalowe, tak wszystko w takich pudełkach było w szufladach poukładane, ale nie sądzę, że to jakoś tatę inspirowało, może to jakoś tacie dawało to takie dobre nawiązanie do przeszłości, do tego, co minęło, może miał do tego jakiś sentyment. I pod nieobecność taty lubiłyśmy zasiadać do jego biurka, no i tam w tym jego świat oglądać.
Ta cała wytwórnia, łącznie z gabinetem, tak jak gdyby dusza zarządzania tą firmą, to się znajdowało od strony ulicy, na drugim piętrze, wejście na lewo z bramy. Na drugim piętrze to były kiedyś najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia w całej tej kamienicy, do tego się zaliczały wspaniale intarsjowane podłogi, stiuki na sufitach z różnymi plafonami, fantastyczny kominek, ale jak tata zdecydował się to zaadoptować na pomieszczenie, oczywiście to wszystko było super zaopatrzone i zabezpieczone przed jakimkolwiek uszkodzeniem.
Tata wszystko stracił i tata często wspominał, że musiał zaczynać od nowa, że został zniszczony kompletnie, okradziony przede wszystkim z maszyn, okradziony ze swoich rysunków, ze swoich projektów, to wszystko w ciągu jednego dnia zostało wyniesione z domu przez… pod taty nieobecność. Tata po powrocie z urlopu, który zresztą był zgłoszony oficjalnie do odpowiednich władz, zastał drzwi opieczętowane i zaklejone, miał zakazany wstęp do tego pomieszczenia. To było pomieszczenie firmowe, które było kiedyś mieszkaniem, tata sobie to mieszkanie zaadoptował do celów produkcji.
Anna Mizikowska: Te wspomnienia uzupełnia kuratorka wystawy, Jolanta Wiśniewska. Jola od lat bada historię prawobrzeżnych rodów…
Jolanta Wiśniewska: Edward Manitius to był bardzo pomysłowy i utalentowany człowiek. Urodził się w 1902 roku na warszawskiej Pradze i tu w rodzinnej kamienicy przy ulicy Kępnej 15 spędził niemal całe życie. Tu mieszkał, tu pracował, tu założył swoją wytwórnię zabawek i wyrobów zdobniczych. Ta wytwórnia założona w 1926 roku była swego rodzaju fenomenem, produkowała drewniane drążone zabawki, które jednocześnie były ozdobnymi gadżetami, reklamowymi przedmiotami. Te zabawki były również opakowaniami, na przykład na słodycze albo na różne drobiazgi i Edward Manitius sprzedawał je różnym znanym markom, takim jak Wedel, Fuchs, Goplana, Zalewski, Waleria Patek z Poznania, miał odbiorców w całym kraju i za granicą. W czasie organizacji Muzeum Warszawskiej Pragi, kiedy otworzyliśmy biuro tymczasowe przy ulicy Targowej, trafiła do nas córka Edwarda Manitiusa i jednocześnie też, niezależnie, trafiły do nas różne dokumenty, w tym księga obstalunków, szkicownik Edwarda Manitiusa, księga meldunkowa kamienicy przy ulicy Kępnej 15. Wtedy jeszcze nie wiedziałyśmy wiele ani o samym Edwardzie Manitiusie, ani o samej rodzinie Manitiusów, która też ma bardzo ciekawą historię. To jest rodzina ewangelicka, dziadek Edwarda Manitiusa był osobą bardzo zasłużoną, bardzo poważaną w Warszawie, to był na przełomie XIX i XX wieku superintendent generalny, czyli odpowiednik takiego zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Był też osobą zaangażowaną społecznie, bardzo lubianą w Warszawie. Z kolei ojciec Edwarda Manitiusa był inżynierem chemikiem, który pracował w praskich fabrykach Wulkan i Labor, fabrykach naczyń emaliowanych i między innymi z tego powodu, jak podejrzewamy, cała rodzina przeniosła się z lewego brzegu na prawy, na Pragę, aby ojciec, Ludwik Manitius, miał blisko do pracy.
Anna Mizikowska: Współkuratorka wystawy, Lena Wicherkiewicz, opowiada o tym, jak powstawała najnowsza praska wystawa…
Lena Wicherkiewicz: Prace nad wystawą trwały kilka lat i zintensyfikowały się w momencie pozyskania dużego zbioru zabawek Edwarda Manitiusa i dokumentów związanych z rodziną Manitiusa od jego córki, pani Renaty Manitius-Kozłowskiej. Wtedy zorientowałyśmy się, że te wcześniejsze nabytki związane zarówno z Edwardem, jak i z jego wytwórnią, no uzyskały takie, powiedzmy, zwieńczenie, tak? Zobaczyłyśmy właśnie wytwory Edwarda Manitiusa, tak? Miałyśmy je po prostu bezpośrednio w rękach, no i to nas zainspirowało do tego, żeby podjąć, zgłębić ten temat. Natomiast nie byłyśmy pierwsze w poszukiwaniach jakby Manitiusa. Pierwszą wystawę, na której pojawiły się zabawki, opakowania Edwarda Manitiusa, przygotowała pani Katarzyna Hodurek-Kiek z Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. W 2009 roku przygotowała wystawę „Czekoladowa mieszanka Wedla” i tam między innymi wśród innych eksponatów znalazły się te zabawki. I tak naprawdę takim bardzo dużym odkryciem było zajrzenie do księgi obstalunków, która… właśnie to był jeden z pierwszych eksponatów, który trafił do muzeum, natomiast jakoś początkowo nie interesowałyśmy się bardzo tym dokumentem i kiedy zaczęłyśmy tą księgę wertować, no to ona nam rzeczywiście otworzyła oczy i pokazała, jak ta wytwórnia tak naprawdę pracowała, tak? Jacy byli klienci, że Manitius nie sprzedawał tych zabawek, opakowań jako zabawki w sklepach z zabawkami, on po prostu sprzedawał je do firm, które produkowały przede wszystkim słodycze. Więc to był taki rzeczywiście milowy krok w naszych poszukiwaniach. Potem zaczęłyśmy się zastanawiać nad tropami, co mogło zainspirować Manitiusa, jak pracował. No i tutaj znowu z pomocą przyszedł nam kolejny eksponat, który już był w zbiorach muzeum, mianowicie szkicownik Edwarda Manitiusa, w którym zobaczyłyśmy, że poza figurkami, których takie wstępne szkice też się znajdowały, była tam też duża grupa rysunków przedstawiających różnego rodzaju ekspozytory do wystaw sklepowych, do różnego rodzaju produktów, więc wiedziałyśmy też, że to była też duża część produkcji Manitiusa, po prostu związana bezpośrednio z reklamą. I to w zasadzie tak po nitce do kłębka ten temat się rozwijał. No, pewną trudnością były okoliczności zewnętrzne, mianowicie pandemia, która rzeczywiście… zaczęłyśmy pracować nad wystawą w zasadzie tuż przed pandemią, więc jakby nasze podróże były mocno ograniczone, ale udało nam się pojechać do Muzeum Zabawek w Kielcach, to był w zasadzie taki pierwszy trop, no bo wiedziałyśmy, że to było to miejsce, które pierwszy raz pokazało Manitiusa. Potem interesowałyśmy się też innymi muzeami, które zbierają zabawki, przede wszystkim muzeami etnograficznymi, przeprowadziłyśmy po prostu taką kwerendę zdalną. No i tutaj taką w zasadzie bardzo… miejscem, które nam też otworzyło oczy na takie tropy formalne i jakby na taki w ogóle kontekst drewnianej zabawki, to było Muzeum Etnograficzne imienia Seweryna Udzieli w Krakowie i tutaj dużą pomocą posłużyły nam panie Małgorzata Oleszkiewicz i pani Karolina Pachla-Wojciechowska, które zajmują się właśnie zbiorem zabawek. No i tutaj pojawiły się dwa tropy – zabawka tworzona przez artystów, przede wszystkim warsztaty krakowskie, ale także okazało się, że Muzeum Etnograficzne w Krakowie, jako jedyne w kraju, posiada zbiór zabawek z firmy Gnom, która była po sąsiedzku tutaj na warszawskiej Pradze, która powstała kilka lat wcześniej niż Manitius, ale podobnie jak on wytwarzała zabawki drewniane, w pewnym sensie inspirowane, znaczy inspirowane zabawką ludową. To u Manitiusa też widać, tylko że Manitius poszedł jakby bardziej w taką stronę być może takiego, nie wiem, art déco i modernizmu.
Jeszcze był jeden ciekawy trop, który podsunęła nam też pani Katarzyna Hodurek-Kiek, był to trop prowadzący nas za ocean, znaczy do Nowego Jorku, a potem jeszcze do Chicago bezpośrednio, a pośrednio do Nowego Jorku, związany z Wystawą Światową w 39 roku, na której Edward Manitius… w której brał udział. Była to wystawa otworzona w zasadzie tuż przed wybuchem wojny, była otwarta przez kolejny rok, natomiast Edward Manitius nie pojechał do Nowego Jorku, no z wiadomych przyczyn, już tutaj trwała wojna, natomiast no pojechały jego zabawki. Wiemy, jakie zabawki były, ponieważ zachował się katalog Wystawy Światowej, Edward Manitius wystawiał swoje zabawki w dziale „Zabawki i sprzęt sportowy”. Natomiast docierając do książek, które jakby… i artykułów dotyczących wystawy, no tam w zasadzie nic o zabawkach nie było wspomniane, dopiero trop do Muzeum Polskiego w Ameryce, gdzie okazało się, że przebywa homar, jeden z właśnie… jedna z zabawek, która wtedy była pokazana. Ale droga do muzeum była, mimo że muzeum ma dużą gru… duży zbiór pamiątek i eksponatów z tej wystawy nowojorskiej, natomiast droga homara do tego muzeum była dosyć zawiła, ponieważ on został kupiony, jak wystawa się zakończyła, była przeprowadzona aukcja i on po prostu został zakupiony przez kogoś, natomiast teraz, niedawno jakby się odnalazł, ponieważ osoba ze stanu Main, który zresztą jest bardzo związany z homarami, zakupiła w lombardzie właśnie tego homara. Okazało się, że w środku jest dokument, który mówił o tym, że właśnie ten homar był na wystawie i został sprzedany na aukcji, no i miał trafić do dziecka tej osoby, która go kupiła, natomiast no trafił finalnie do muzeum, bo stwierdzono, że
Praskie Audiohistorie e49 Zrób sobie prezent
2021-11-30 12:25:01
Dzisiejszy odcinek praskich Audiohistorii ma wyjątkowo! charakter informacyjny. Już 2 grudnia otwieramy w Muzeum Warszawskiej Pragi nową wystawę „Rzeczy do zabawy. Edward Manitius i jego wytwórnia. Wystawa potrwa do 10 kwietnia, a my poświęcimy jej kilka grudniowych podcastów. Będziemy mówić o tym, czym się bawili prażanie, kto na Pradze produkował zabawki… A dziś chcemy Państwa zaprosić do udziału w akcji „Zrób sobie prezent”, która towarzyszy nowej wystawie. Bo ta akcja już się zaczęła! Będzie tez mowa o kolejnych działaniach planowanych wokół „Rzeczy do zabawy”. Oddaję głos Karolinie Jusińskiej, która nad tym wszystkim panuje.
Dzisiejszy odcinek praskich Audiohistorii ma wyjątkowo! charakter informacyjny.
Już 2 grudnia otwieramy w Muzeum Warszawskiej Pragi nową wystawę „Rzeczy do zabawy. Edward Manitius i jego wytwórnia. Wystawa potrwa do 10 kwietnia, a my poświęcimy jej kilka grudniowych podcastów. Będziemy mówić o tym, czym się bawili prażanie, kto na Pradze produkował zabawki…
A dziś chcemy Państwa zaprosić do udziału w akcji „Zrób sobie prezent”, która towarzyszy nowej wystawie. Bo ta akcja już się zaczęła!
Będzie tez mowa o kolejnych działaniach planowanych wokół „Rzeczy do zabawy”.
Oddaję głos Karolinie Jusińskiej, która nad tym wszystkim panuje.
Już 2 grudnia otwieramy w Muzeum Warszawskiej Pragi nową wystawę „Rzeczy do zabawy. Edward Manitius i jego wytwórnia. Wystawa potrwa do 10 kwietnia, a my poświęcimy jej kilka grudniowych podcastów. Będziemy mówić o tym, czym się bawili prażanie, kto na Pradze produkował zabawki…
A dziś chcemy Państwa zaprosić do udziału w akcji „Zrób sobie prezent”, która towarzyszy nowej wystawie. Bo ta akcja już się zaczęła!
Będzie tez mowa o kolejnych działaniach planowanych wokół „Rzeczy do zabawy”.
Oddaję głos Karolinie Jusińskiej, która nad tym wszystkim panuje.
Praskie Audiohistorie e48 Służąca
2021-11-23 15:10:03
Anna Mizikowska: W głównej siedzibie Muzeum Warszawy, na Rynku Starego Miasta, czeka na Państwa nowa wystawa: „Niewidoczne. Historie warszawskich służących”. Jak mówi jej kuratorka, Zofia Rojek, jest to opowieść o kobietach, bez których nie byłoby miasta, jakie znamy. Wiecie, że na przełomie XIX i XX wieku blisko 20 procent wszystkich osób pracujących w Warszawie to służące? Na początku XX wieku w Warszawie około 40 tysięcy młodych kobiet każdego roku sprzątało, gotowało i prało w setkach mieszkań. W Archiwum Historii Mówionej Muzeum Warszawskiej Pragi mamy wspomnienie o jednej z pań służących z lat 30 ubiegłego wieku. Pani Teresa Szejwian wspomina swoją mamę, Stanisławę Szolc. Teresa Szejwian, AHM: Cała rodzina taty pochodzi z Pragi, bo mama była ze Śródmieścia. I rodzice moi brali ślub w kościele Świętego Michała na Puławskiej. No, to było tak jakby mojej mamy pożegnanie z Warszawą, bo tatuś mamę oczywiście sprowadził na Pragę. Moja mama nie miała żadnej klasy szkoły, nawet podstawowej - ale była o wielkiej kulturze, pięknie czytała, z dykcją i tak dalej, pięknie liczyła, że nawet ci, co teraz skończyliby technikum, popsuje sie tam kalkulat w sklepie, to on już nie wie jak liczyć - natomiast moja mama wszędzie by sobie dała radę. Bardzo się wszystkim interesowała i naprawdę była super we wszystkim - w pisaniu, w liczeniu, w czytaniu, i w myśleniu. Także jak myśmy nawet rozwiązywali krzyżówkę, to ja sięgałam po encyklopedię, to ona mówi - Po co sięgasz, ja ci powiem. Także jak była u państwa i tam pani rozmawiała po francusku, albo po włosku, żeby służąca nie wiedziała - to patrzy, a ona już się orientuje, o co chodzi, i mówi - Słuchaj, no musimy teraz zacząć rozmawiać po włosku, bo Stasia już wszystko wie, co my po francusku mówimy. No, i raz pamiętam, bardzo lubiała gotować, no i państwo poprosili mamę, żeby była kucharką, no i obiady, i oczywiście goście - przy niedzieli u państwa przed wojną to trzydzieści osób, nie tak jak teraz imieniny; i oczywiście to był obiad. No, i kiedyś była u takiej pani, pani mówi: - No słuchaj, masz mnie zrobić taki obiad taki prosiaczek nawet ma być mały - na stole, bo to miała być Wielkanoc - bo przyjedzie mój mąż, który pojechał robić witraże do Rzymu, i była długa tam praca, no i długo nie było, i ja muszę go tutaj zrobić taki tego, kiedyś miałam inną służącą, kucharkę, a teraz ciebie przyjęłam i masz mi tu wyczarować coś. No, ale ona mówi - Ja nigdy tego nie robiłam. Ta pani przyniosła małego prosiaczka, no, ale mówi - Poczekaj, ja ci z francuskiej książki przeczytam, i sobie, prawda, wszystko ci wytłumaczę i zrobisz. No i mama takie podobno, opowiadała mi, zrobiła ucztę, że ten pan oniemiał. No i mówi - Zmieniłaś tą nową gosposię, no to mi ją pokaż, kto to piękny, mówi, zrobił ten obiad? Bo ja, mówi, u Mussoliniego byłem - tak mi mama opowiadała - i u różnych innych osobistości, i na takim pysznym obiedzie to nie byłem! No, i mama się wtedy musiała pokazać. Oczywiście, służąca wtedy pięknie była ubrana, w granatowe sukieneczki albo czarne, cienki fartuszek, jeśli goście mieli przyjść, i tylko mały tam czepeczek. Mama miała bardzo wielką prezencję, była bardzo szczupła, zgrabna, ładna - i we wszystkim jej było ładnie. Jak ten pan zobaczył, że to takie przyszło chuchro - szczuplutka, drobniutka, i takie mówi, wyjął wtedy złoty właśnie medaliczek tam od Ojca Świętego i dał jej za ten pyszny obiad jako upominek. Natomiast mam bardzo smutną taką... Kojarzy mi się, że jak mama kiedyś była u takich państwa doktorów i nie mieli dzieci, znaczy ona była lekarzem i on też, tylko nie pamiętam teraz dokładnie jaka, w każdym bądź razie to było śródmieście Warszawy, mieli kilka pokoi, pięć czy sześć. I mama mnie zabrała, bo nie miała mnie z kim zostawić. Ale ona nie miała, nie była tam jako gosposia, bo ona tam ta pani miała, tylko mamę przyjęła do prania, się przyjmowało też takie osoby. Mama moja była, pięknie prała, a pranie dawniej to nie tak jak teraz, na pralkach automatycznych, pranie było ciężkie. Młodzież teraz nie wie, jak pranie wyglądało na balii i na tarze, prawda. No, i moja mama tam przyszła i wpada do tej kuchni, a mnie zostawiła, a ja weszłam, i jak usłyszałam słowa tej pani, to ta pani mówi tak - Co? Przyszłaś z bachorem?! Ja mam dla ciebie śniadanie, nie dla bachora! Jak usłyszałam te słowa, to usiadłam sobie w kąciku w przedpokoju i tak siedzę jako smutne dziecko, zabiedzone jakieś. I nawet tego dnia to byłam tak głodna, że miałam ciemne plamy przed oczami... No, i tak siedzę sobie, a to jest taki moment, że ta pani - można sobie wyobrazić: już jest w płaszczu, wpada do mojej mamy i mówi - Słuchaj. Bo miała pięć, pięciu kotów. A więc mówi tak - Słuchaj, ja będę miała jeszcze konferencję, potem idę na zebranie i tak dalej, a ty już rozpoczęłaś te pranie, bo chciałam żebyś ty później dała, prawda, tym kotom jedzenie. No, ale - mówi - to już ja im dam teraz, przed wyjściem. I ona grzeje ten rosół z kartoflami - nie zapomnę tego, no teraz może łatwiej mi to mówić, ale młodzież dzisiejsza by tego nie zrozumiała - a ona już ubrana, te miske dla tych kotów stawia w przedpokoju, a ja oczywiście nogą odganiam tych kotów, i ona jak to śpiesząc sie fruwała tylko w tym wszystkim, prawda, i poszła. A mama, zajęta praniem w kuchni, nie wiedziała, że jej córeczka wzięła tą miskę rosołu z kartoflami, postawiła na stołeczku i zjadła, nie mówiąc o tym oczywiście nic. I od razu w oczach mnie przejaśniało. Patrzę - ja lepiej widzę, jestem weselsza i tak dalej. Mama nic nie wiedziała, a ja siedziałam jak trusia, żeby po prostu jej nie przeszkadzać, bo ona ciężko pracuje. No, i wychodzimy, i tak podskakuję i śmieję się, a mama mówi - A co ty taka wesoła jesteś? A ja mówię - Mamo, czy ty wiesz, że ja ten rosół zjadłam? Ale jeszcze muszę powiedzieć ten fragment, kiedy pani wraca, wieczorem - no, i to było może teraz, dla dzisiejszych osób może to zabawne – ale, ale pani wraca, a koty wychudzone miauczą niesamowicie, bo są głodne. Pani wpada do kuchni, do mojej mamy, i mówi - Stasia, no przecież ja im dałam, widziałaś: taką dużą miskę rosołu, żeby im starczyło na cały dzień, że ja późno wrócę, a zobacz, jak oni miauczą, jakie oni chude - zupełnie, jakby nie jedli nic. Ty widziałaś, czy oni jedli ten rosół? A moja mama nie wiedziała, bo ja jej dopiero powiedziałam tą historię, jak wyszliśmy na drodze, tak, więc ona nie wiedziała, i mówi - Ja nie wiem, jak pani dała, to pewnie jedli. I dopiero mamie opowiedziałam tą historię, no, a mamie było przykro, no, ale już na drugi raz do tej pani nie poszła… Wystawa „Niewidoczne. Historie warszawskich służących” potrwa od 18 listopada 2021 do 20 marca 2022 w siedzibie głównej Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta.
Anna Mizikowska: W głównej siedzibie Muzeum Warszawy, na Rynku Starego Miasta, czeka na Państwa nowa wystawa: „Niewidoczne. Historie warszawskich służących”.
Jak mówi jej kuratorka, Zofia Rojek, jest to opowieść o kobietach, bez których nie byłoby miasta, jakie znamy.
Wiecie, że na przełomie XIX i XX wieku blisko 20 procent wszystkich osób pracujących w Warszawie to służące? Na początku XX wieku w Warszawie około 40 tysięcy młodych kobiet każdego roku sprzątało, gotowało i prało w setkach mieszkań.
W Archiwum Historii Mówionej Muzeum Warszawskiej Pragi mamy wspomnienie o jednej z pań służących z lat 30 ubiegłego wieku. Pani Teresa Szejwian wspomina swoją mamę, Stanisławę Szolc.
Teresa Szejwian, AHM: Cała rodzina taty pochodzi z Pragi, bo mama była ze Śródmieścia. I rodzice moi brali ślub w kościele Świętego Michała na Puławskiej. No, to było tak jakby mojej mamy pożegnanie z Warszawą, bo tatuś mamę oczywiście sprowadził na Pragę.
Moja mama nie miała żadnej klasy szkoły, nawet podstawowej - ale była o wielkiej kulturze, pięknie czytała, z dykcją i tak dalej, pięknie liczyła, że nawet ci, co teraz skończyliby technikum, popsuje sie tam kalkulat w sklepie, to on już nie wie jak liczyć - natomiast moja mama wszędzie by sobie dała radę. Bardzo się wszystkim interesowała i naprawdę była super we wszystkim - w pisaniu, w liczeniu, w czytaniu, i w myśleniu. Także jak myśmy nawet rozwiązywali krzyżówkę, to ja sięgałam po encyklopedię, to ona mówi - Po co sięgasz, ja ci powiem.
Także jak była u państwa i tam pani rozmawiała po francusku, albo po włosku, żeby służąca nie wiedziała - to patrzy, a ona już się orientuje, o co chodzi, i mówi - Słuchaj, no musimy teraz zacząć rozmawiać po włosku, bo Stasia już wszystko wie, co my po francusku mówimy. No, i raz pamiętam, bardzo lubiała gotować, no i państwo poprosili mamę, żeby była kucharką, no i obiady, i oczywiście goście - przy niedzieli u państwa przed wojną to trzydzieści osób, nie tak jak teraz imieniny; i oczywiście to był obiad. No, i kiedyś była u takiej pani, pani mówi: - No słuchaj, masz mnie zrobić taki obiad taki prosiaczek nawet ma być mały - na stole, bo to miała być Wielkanoc - bo przyjedzie mój mąż, który pojechał robić witraże do Rzymu, i była długa tam praca, no i długo nie było, i ja muszę go tutaj zrobić taki tego, kiedyś miałam inną służącą, kucharkę, a teraz ciebie przyjęłam i masz mi tu wyczarować coś. No, ale ona mówi - Ja nigdy tego nie robiłam. Ta pani przyniosła małego prosiaczka, no, ale mówi - Poczekaj, ja ci z francuskiej książki przeczytam, i sobie, prawda, wszystko ci wytłumaczę i zrobisz. No i mama takie podobno, opowiadała mi, zrobiła ucztę, że ten pan oniemiał. No i mówi - Zmieniłaś tą nową gosposię, no to mi ją pokaż, kto to piękny, mówi, zrobił ten obiad? Bo ja, mówi, u Mussoliniego byłem - tak mi mama opowiadała - i u różnych innych osobistości, i na takim pysznym obiedzie to nie byłem! No, i mama się wtedy musiała pokazać. Oczywiście, służąca wtedy pięknie była ubrana, w granatowe sukieneczki albo czarne, cienki fartuszek, jeśli goście mieli przyjść, i tylko mały tam czepeczek. Mama miała bardzo wielką prezencję, była bardzo szczupła, zgrabna, ładna - i we wszystkim jej było ładnie. Jak ten pan zobaczył, że to takie przyszło chuchro - szczuplutka, drobniutka, i takie mówi, wyjął wtedy złoty właśnie medaliczek tam od Ojca Świętego i dał jej za ten pyszny obiad jako upominek.
Natomiast mam bardzo smutną taką... Kojarzy mi się, że jak mama kiedyś była u takich państwa doktorów i nie mieli dzieci, znaczy ona była lekarzem i on też, tylko nie pamiętam teraz dokładnie jaka, w każdym bądź razie to było śródmieście Warszawy, mieli kilka pokoi, pięć czy sześć. I mama mnie zabrała, bo nie miała mnie z kim zostawić. Ale ona nie miała, nie była tam jako gosposia, bo ona tam ta pani miała, tylko mamę przyjęła do prania, się przyjmowało też takie osoby. Mama moja była, pięknie prała, a pranie dawniej to nie tak jak teraz, na pralkach automatycznych, pranie było ciężkie. Młodzież teraz nie wie, jak pranie wyglądało na balii i na tarze, prawda. No, i moja mama tam przyszła i wpada do tej kuchni, a mnie zostawiła, a ja weszłam, i jak usłyszałam słowa tej pani, to ta pani mówi tak - Co? Przyszłaś z bachorem?! Ja mam dla ciebie śniadanie, nie dla bachora!
Jak usłyszałam te słowa, to usiadłam sobie w kąciku w przedpokoju i tak siedzę jako smutne dziecko, zabiedzone jakieś. I nawet tego dnia to byłam tak głodna, że miałam ciemne plamy przed oczami...
No, i tak siedzę sobie, a to jest taki moment, że ta pani - można sobie wyobrazić: już jest w płaszczu, wpada do mojej mamy i mówi - Słuchaj. Bo miała pięć, pięciu kotów. A więc mówi tak - Słuchaj, ja będę miała jeszcze konferencję, potem idę na zebranie i tak dalej, a ty już rozpoczęłaś te pranie, bo chciałam żebyś ty później dała, prawda, tym kotom jedzenie. No, ale - mówi - to już ja im dam teraz, przed wyjściem. I ona grzeje ten rosół z kartoflami - nie zapomnę tego, no teraz może łatwiej mi to mówić, ale młodzież dzisiejsza by tego nie zrozumiała - a ona już ubrana, te miske dla tych kotów stawia w przedpokoju, a ja oczywiście nogą odganiam tych kotów, i ona jak to śpiesząc sie fruwała tylko w tym wszystkim, prawda, i poszła. A mama, zajęta praniem w kuchni, nie wiedziała, że jej córeczka wzięła tą miskę rosołu z kartoflami, postawiła na stołeczku i zjadła, nie mówiąc o tym oczywiście nic. I od razu w oczach mnie przejaśniało. Patrzę - ja lepiej widzę, jestem weselsza i tak dalej. Mama nic nie wiedziała, a ja siedziałam jak trusia, żeby po prostu jej nie przeszkadzać, bo ona ciężko pracuje.
No, i wychodzimy, i tak podskakuję i śmieję się, a mama mówi - A co ty taka wesoła jesteś? A ja mówię - Mamo, czy ty wiesz, że ja ten rosół zjadłam? Ale jeszcze muszę powiedzieć ten fragment, kiedy pani wraca, wieczorem - no, i to było może teraz, dla dzisiejszych osób może to zabawne – ale, ale pani wraca, a koty wychudzone miauczą niesamowicie, bo są głodne. Pani wpada do kuchni, do mojej mamy, i mówi - Stasia, no przecież ja im dałam, widziałaś: taką dużą miskę rosołu, żeby im starczyło na cały dzień, że ja późno wrócę, a zobacz, jak oni miauczą, jakie oni chude - zupełnie, jakby nie jedli nic. Ty widziałaś, czy oni jedli ten rosół? A moja mama nie wiedziała, bo ja jej dopiero powiedziałam tą historię, jak wyszliśmy na drodze, tak, więc ona nie wiedziała, i mówi - Ja nie wiem, jak pani dała, to pewnie jedli. I dopiero mamie opowiedziałam tą historię, no, a mamie było przykro, no, ale już na drugi raz do tej pani nie poszła…
Wystawa „Niewidoczne. Historie warszawskich służących” potrwa od 18 listopada 2021 do 20 marca 2022 w siedzibie głównej Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta.
Jak mówi jej kuratorka, Zofia Rojek, jest to opowieść o kobietach, bez których nie byłoby miasta, jakie znamy.
Wiecie, że na przełomie XIX i XX wieku blisko 20 procent wszystkich osób pracujących w Warszawie to służące? Na początku XX wieku w Warszawie około 40 tysięcy młodych kobiet każdego roku sprzątało, gotowało i prało w setkach mieszkań.
W Archiwum Historii Mówionej Muzeum Warszawskiej Pragi mamy wspomnienie o jednej z pań służących z lat 30 ubiegłego wieku. Pani Teresa Szejwian wspomina swoją mamę, Stanisławę Szolc.
Teresa Szejwian, AHM: Cała rodzina taty pochodzi z Pragi, bo mama była ze Śródmieścia. I rodzice moi brali ślub w kościele Świętego Michała na Puławskiej. No, to było tak jakby mojej mamy pożegnanie z Warszawą, bo tatuś mamę oczywiście sprowadził na Pragę.
Moja mama nie miała żadnej klasy szkoły, nawet podstawowej - ale była o wielkiej kulturze, pięknie czytała, z dykcją i tak dalej, pięknie liczyła, że nawet ci, co teraz skończyliby technikum, popsuje sie tam kalkulat w sklepie, to on już nie wie jak liczyć - natomiast moja mama wszędzie by sobie dała radę. Bardzo się wszystkim interesowała i naprawdę była super we wszystkim - w pisaniu, w liczeniu, w czytaniu, i w myśleniu. Także jak myśmy nawet rozwiązywali krzyżówkę, to ja sięgałam po encyklopedię, to ona mówi - Po co sięgasz, ja ci powiem.
Także jak była u państwa i tam pani rozmawiała po francusku, albo po włosku, żeby służąca nie wiedziała - to patrzy, a ona już się orientuje, o co chodzi, i mówi - Słuchaj, no musimy teraz zacząć rozmawiać po włosku, bo Stasia już wszystko wie, co my po francusku mówimy. No, i raz pamiętam, bardzo lubiała gotować, no i państwo poprosili mamę, żeby była kucharką, no i obiady, i oczywiście goście - przy niedzieli u państwa przed wojną to trzydzieści osób, nie tak jak teraz imieniny; i oczywiście to był obiad. No, i kiedyś była u takiej pani, pani mówi: - No słuchaj, masz mnie zrobić taki obiad taki prosiaczek nawet ma być mały - na stole, bo to miała być Wielkanoc - bo przyjedzie mój mąż, który pojechał robić witraże do Rzymu, i była długa tam praca, no i długo nie było, i ja muszę go tutaj zrobić taki tego, kiedyś miałam inną służącą, kucharkę, a teraz ciebie przyjęłam i masz mi tu wyczarować coś. No, ale ona mówi - Ja nigdy tego nie robiłam. Ta pani przyniosła małego prosiaczka, no, ale mówi - Poczekaj, ja ci z francuskiej książki przeczytam, i sobie, prawda, wszystko ci wytłumaczę i zrobisz. No i mama takie podobno, opowiadała mi, zrobiła ucztę, że ten pan oniemiał. No i mówi - Zmieniłaś tą nową gosposię, no to mi ją pokaż, kto to piękny, mówi, zrobił ten obiad? Bo ja, mówi, u Mussoliniego byłem - tak mi mama opowiadała - i u różnych innych osobistości, i na takim pysznym obiedzie to nie byłem! No, i mama się wtedy musiała pokazać. Oczywiście, służąca wtedy pięknie była ubrana, w granatowe sukieneczki albo czarne, cienki fartuszek, jeśli goście mieli przyjść, i tylko mały tam czepeczek. Mama miała bardzo wielką prezencję, była bardzo szczupła, zgrabna, ładna - i we wszystkim jej było ładnie. Jak ten pan zobaczył, że to takie przyszło chuchro - szczuplutka, drobniutka, i takie mówi, wyjął wtedy złoty właśnie medaliczek tam od Ojca Świętego i dał jej za ten pyszny obiad jako upominek.
Natomiast mam bardzo smutną taką... Kojarzy mi się, że jak mama kiedyś była u takich państwa doktorów i nie mieli dzieci, znaczy ona była lekarzem i on też, tylko nie pamiętam teraz dokładnie jaka, w każdym bądź razie to było śródmieście Warszawy, mieli kilka pokoi, pięć czy sześć. I mama mnie zabrała, bo nie miała mnie z kim zostawić. Ale ona nie miała, nie była tam jako gosposia, bo ona tam ta pani miała, tylko mamę przyjęła do prania, się przyjmowało też takie osoby. Mama moja była, pięknie prała, a pranie dawniej to nie tak jak teraz, na pralkach automatycznych, pranie było ciężkie. Młodzież teraz nie wie, jak pranie wyglądało na balii i na tarze, prawda. No, i moja mama tam przyszła i wpada do tej kuchni, a mnie zostawiła, a ja weszłam, i jak usłyszałam słowa tej pani, to ta pani mówi tak - Co? Przyszłaś z bachorem?! Ja mam dla ciebie śniadanie, nie dla bachora!
Jak usłyszałam te słowa, to usiadłam sobie w kąciku w przedpokoju i tak siedzę jako smutne dziecko, zabiedzone jakieś. I nawet tego dnia to byłam tak głodna, że miałam ciemne plamy przed oczami...
No, i tak siedzę sobie, a to jest taki moment, że ta pani - można sobie wyobrazić: już jest w płaszczu, wpada do mojej mamy i mówi - Słuchaj. Bo miała pięć, pięciu kotów. A więc mówi tak - Słuchaj, ja będę miała jeszcze konferencję, potem idę na zebranie i tak dalej, a ty już rozpoczęłaś te pranie, bo chciałam żebyś ty później dała, prawda, tym kotom jedzenie. No, ale - mówi - to już ja im dam teraz, przed wyjściem. I ona grzeje ten rosół z kartoflami - nie zapomnę tego, no teraz może łatwiej mi to mówić, ale młodzież dzisiejsza by tego nie zrozumiała - a ona już ubrana, te miske dla tych kotów stawia w przedpokoju, a ja oczywiście nogą odganiam tych kotów, i ona jak to śpiesząc sie fruwała tylko w tym wszystkim, prawda, i poszła. A mama, zajęta praniem w kuchni, nie wiedziała, że jej córeczka wzięła tą miskę rosołu z kartoflami, postawiła na stołeczku i zjadła, nie mówiąc o tym oczywiście nic. I od razu w oczach mnie przejaśniało. Patrzę - ja lepiej widzę, jestem weselsza i tak dalej. Mama nic nie wiedziała, a ja siedziałam jak trusia, żeby po prostu jej nie przeszkadzać, bo ona ciężko pracuje.
No, i wychodzimy, i tak podskakuję i śmieję się, a mama mówi - A co ty taka wesoła jesteś? A ja mówię - Mamo, czy ty wiesz, że ja ten rosół zjadłam? Ale jeszcze muszę powiedzieć ten fragment, kiedy pani wraca, wieczorem - no, i to było może teraz, dla dzisiejszych osób może to zabawne – ale, ale pani wraca, a koty wychudzone miauczą niesamowicie, bo są głodne. Pani wpada do kuchni, do mojej mamy, i mówi - Stasia, no przecież ja im dałam, widziałaś: taką dużą miskę rosołu, żeby im starczyło na cały dzień, że ja późno wrócę, a zobacz, jak oni miauczą, jakie oni chude - zupełnie, jakby nie jedli nic. Ty widziałaś, czy oni jedli ten rosół? A moja mama nie wiedziała, bo ja jej dopiero powiedziałam tą historię, jak wyszliśmy na drodze, tak, więc ona nie wiedziała, i mówi - Ja nie wiem, jak pani dała, to pewnie jedli. I dopiero mamie opowiedziałam tą historię, no, a mamie było przykro, no, ale już na drugi raz do tej pani nie poszła…
Wystawa „Niewidoczne. Historie warszawskich służących” potrwa od 18 listopada 2021 do 20 marca 2022 w siedzibie głównej Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta.
Praskie Audiohistorie e47 Kaletnik. Ryszard Wojtulski
2021-11-16 16:17:31
W Muzeum Warszawskiej Pragi sporo miejsca poświęcamy rzemiosłu – jego historii, teraźniejszości i przyszłości. Specjalistką w tej dziedzinie jest Katarzyna Chudyńska-Szuchnik, kuratorka, koordynatorka m.in. projektów „Wykonane na prawym brzegu. Rzemieślnicy”, „Projektowanie z rzemiosłem” i „”Pracowni rzemieślniczej Prarzemka”. Dziś prezentujemy rozmowę Kasi z zaprzyjaźnionym z muzeum rzemieślnikiem, który od 2019 roku, czyli już 3 lata, współtworzy Otwartą Pracownię Kaletniczą w ramach „Prarzemki”. Pan Ryszard Wojtulski jest kaletnikiem, wielu z Państwa miało okazję przekonać się, ile wiedzy potrafi przekazać… Posłuchajcie:
W Muzeum Warszawskiej Pragi sporo miejsca poświęcamy rzemiosłu – jego historii, teraźniejszości i przyszłości.
Specjalistką w tej dziedzinie jest Katarzyna Chudyńska-Szuchnik, kuratorka, koordynatorka m.in. projektów „Wykonane na prawym brzegu. Rzemieślnicy”, „Projektowanie z rzemiosłem” i „”Pracowni rzemieślniczej Prarzemka”.
Dziś prezentujemy rozmowę Kasi z zaprzyjaźnionym z muzeum rzemieślnikiem, który od 2019 roku, czyli już 3 lata, współtworzy Otwartą Pracownię Kaletniczą w ramach „Prarzemki”. Pan Ryszard Wojtulski jest kaletnikiem, wielu z Państwa miało okazję przekonać się, ile wiedzy potrafi przekazać…
Posłuchajcie:
Specjalistką w tej dziedzinie jest Katarzyna Chudyńska-Szuchnik, kuratorka, koordynatorka m.in. projektów „Wykonane na prawym brzegu. Rzemieślnicy”, „Projektowanie z rzemiosłem” i „”Pracowni rzemieślniczej Prarzemka”.
Dziś prezentujemy rozmowę Kasi z zaprzyjaźnionym z muzeum rzemieślnikiem, który od 2019 roku, czyli już 3 lata, współtworzy Otwartą Pracownię Kaletniczą w ramach „Prarzemki”. Pan Ryszard Wojtulski jest kaletnikiem, wielu z Państwa miało okazję przekonać się, ile wiedzy potrafi przekazać…
Posłuchajcie:
Praskie Audiohistorie e46 Archiwum Społeczne
2021-11-09 11:13:39
Anna Mizikowska: Stali słuchacze Praskich Audiohistorii wiedzą, że w Muzeum Pragi można nagrać swoje wspomnienia o prawobrzeżnej Warszawie. I tym samym dać nam materiał do badań, tworzenia wystaw czy montowania tego podcastu. Zachęcamy też, żeby dzielić się z nami zdjęciami z rodzinnych albumów. Z nich także można wyczytać historię Pragi. W dzisiejszym odcinku oddaję głos Patrycji Labus-Sidor, która rozmawia z Państwem o Waszych zdjęciach, gromadzi je i opracowuje w Archiwum Społecznym Muzeum Pragi. Patrycja Labus-Sidor: Z pewnością wielu z Was zadaje sobie to pytanie: Czym jest Archiwum Społeczne w Muzeum Warszawskiej Pragi? To projekt, który wspólnie z mieszkankami i mieszkańcami Warszawy tworzymy w muzeum. Jest to kolekcja fotografii, która trafia do nas w prywatnych zbiorów.Przyglądając się prawobrzeżnej Warszawie na fotografiach wykonanych przez was widzimy zmiany, jakie zachodziły na prawym brzegu. W zbiorach archiwum można zobaczyć ulicę Targową z początku XX wieku, podwórka przy ulicy Brzeskiej, wnętrze mieszkań przy ul. Okrzei, warszawskie ZOO, plażę miejską czy bazar Różyckiego. Archiwum Społeczne funkcjonuje wyłącznie cyfrowo, a zeskanowane fotografie poddawane są identyfikacji i opisowi. Dążymy do tego, by zeskanowane fotografie były zamieszczone na stronie muzeum. Oryginały wracają do was. Archiwum pomieści jeszcze wiele zdjęć. Zachęcamy was do dzielenia się swoimi zbiorami i powiększania tym samym kolekcji muzealnego archiwum! Jeśli w waszych albumach znajdują się fotografie kamienic, podwórek, wnętrza mieszkań, ulicy, dworca, fabryki, warsztaty rzemieślnicze, sklepy, urzędy, bazary, baseny, kina, teatry, parki oraz plaże prawobrzeżnej Warszawy - zachęcamy was do kontaktu. Przygotowałam dla was fotografie: To fragment ulicy Targowej z lat 30. XX wieku. Przyjrzyjmy się mu dokładnie. Widać skwer zabezpieczony ogrodzeniem, a w tle widoczna kamienica pod numerem 19 i 21 . Naszą uwagę przykuwają detale: kute balkony, tętniąca życiem zielona Targowa… W ostatnich latach praska ulica poddawana jest przemianom, zmienia się także wygląd kamienic. Do tej pory przeprowadzono remonty kilku budynków. Zachęcam was do porównania stanu obecnego tego miejsca, z tym, co może się zobaczyć na fotografii. Oryginał zdjęcia jest własnością Rodziny Majewskich. Kolejna fotografia to adres Stefana Okrzei 30. Ostatni lokatorzy opuścili kamienicę na początku 2018 roku, obecnie obiekt jest wyłączony z użytkowania. Kamienica została wybudowana na przełomie XIX XX wieku. Obecnie uroda kamienicy nie jest taka oczywista, gdyż po wojnie fasadę pozbawiono całego wystroju, pozostawiając jedynie ceglana ścianę. Głebiej ciągnie się dość długie podwórko, obudowane dwupiętrowymi oficynami. Jst na tyle duże, że rosła na nim spora ilość drzew. W centralnym miejscu stoi kapliczka, ustawiono ją w latach 40. XX wieku. Na zdjęciu możemy zauważyć ręczną pompę. Fotografia należy do Rodziny Fotek-Kondej. Możemy się także pochwalić fotografiami z warszawskiego ZOO. Najmłodsi goście uwielbiali i uwielbiają odwiedzać to miejsce. W 1928 roku, gdy ZOO rozpoczęło swoją działalność mieszkało w nim 500 okazów zwierząt. Dziś w ogrodzie zoologicznym, mieszczącym się na warszawskiej Pradze można podziwiać 500 gatunków stworzeń zamieszkujących naszą planetę. W latach 80. XX wieku, skąd pochodzi nasze zdjęcie z kolekcji Pani Izabeli Dziewanowskiej, można było nawet pogłaskać i nakarmić kucyki, osły oraz króliki. Oczywiście pod opieką pracownika ogrodu zoologicznego. Do tej opowieści dodajemy jeszcze informacje techniczne: mail do Patrycji to patrycja.labus-sidor@muzeumwarszawy.pl , a telefon 22 5183401. I jeszcze prośba do Państwa: Zanim przyniesiesz zdjęcie do muzeum skontaktuj się z nami telefonicznie lub mailowo. Pozwól, że przyjrzymy się tym zdjęciom. Wybrane fotografie skopiujemy i wspólnie je opiszemy, a oryginały oddamy. Zapraszam wszystkich do udziału w projekcie! Dobrze będzie, jeśli Twoje zbiory staną się częścią muzealnej kolekcji.
Anna Mizikowska: Stali słuchacze Praskich Audiohistorii wiedzą, że w Muzeum Pragi można nagrać swoje wspomnienia o prawobrzeżnej Warszawie. I tym samym dać nam materiał do badań, tworzenia wystaw czy montowania tego podcastu.
Zachęcamy też, żeby dzielić się z nami zdjęciami z rodzinnych albumów. Z nich także można wyczytać historię Pragi.
W dzisiejszym odcinku oddaję głos Patrycji Labus-Sidor, która rozmawia z Państwem o Waszych zdjęciach, gromadzi je i opracowuje w Archiwum Społecznym Muzeum Pragi.
Patrycja Labus-Sidor: Z pewnością wielu z Was zadaje sobie to pytanie: Czym jest Archiwum Społeczne w Muzeum Warszawskiej Pragi? To projekt, który wspólnie z mieszkankami i mieszkańcami Warszawy tworzymy w muzeum. Jest to kolekcja fotografii, która trafia do nas w prywatnych zbiorów.Przyglądając się prawobrzeżnej Warszawie na fotografiach wykonanych przez was widzimy zmiany, jakie zachodziły na prawym brzegu.
W zbiorach archiwum można zobaczyć ulicę Targową z początku XX wieku, podwórka przy ulicy Brzeskiej, wnętrze mieszkań przy ul. Okrzei, warszawskie ZOO, plażę miejską czy bazar Różyckiego. Archiwum Społeczne funkcjonuje wyłącznie cyfrowo, a zeskanowane fotografie poddawane są identyfikacji i opisowi. Dążymy do tego, by zeskanowane fotografie były zamieszczone na stronie muzeum. Oryginały wracają do was. Archiwum pomieści jeszcze wiele zdjęć. Zachęcamy was do dzielenia się swoimi zbiorami i powiększania tym samym kolekcji muzealnego archiwum! Jeśli w waszych albumach znajdują się fotografie kamienic, podwórek, wnętrza mieszkań, ulicy, dworca, fabryki, warsztaty rzemieślnicze, sklepy, urzędy, bazary, baseny, kina, teatry, parki oraz plaże prawobrzeżnej Warszawy - zachęcamy was do kontaktu.
Przygotowałam dla was fotografie:
To fragment ulicy Targowej z lat 30. XX wieku. Przyjrzyjmy się mu dokładnie. Widać skwer zabezpieczony ogrodzeniem, a w tle widoczna kamienica pod numerem 19 i 21 . Naszą uwagę przykuwają detale: kute balkony, tętniąca życiem zielona Targowa… W ostatnich latach praska ulica poddawana jest przemianom, zmienia się także wygląd kamienic. Do tej pory przeprowadzono remonty kilku budynków. Zachęcam was do porównania stanu obecnego tego miejsca, z tym, co może się zobaczyć na fotografii. Oryginał zdjęcia jest własnością Rodziny Majewskich.
Kolejna fotografia to adres Stefana Okrzei 30. Ostatni lokatorzy opuścili kamienicę na początku 2018 roku, obecnie obiekt jest wyłączony z użytkowania. Kamienica została wybudowana na przełomie XIX XX wieku. Obecnie uroda kamienicy nie jest taka oczywista, gdyż po wojnie fasadę pozbawiono całego wystroju, pozostawiając jedynie ceglana ścianę. Głebiej ciągnie się dość długie podwórko, obudowane dwupiętrowymi oficynami. Jst na tyle duże, że rosła na nim spora ilość drzew. W centralnym miejscu stoi kapliczka, ustawiono ją w latach 40. XX wieku. Na zdjęciu możemy zauważyć ręczną pompę. Fotografia należy do Rodziny Fotek-Kondej.
Możemy się także pochwalić fotografiami z warszawskiego ZOO. Najmłodsi goście uwielbiali i uwielbiają odwiedzać to miejsce. W 1928 roku, gdy ZOO rozpoczęło swoją działalność mieszkało w nim 500 okazów zwierząt. Dziś w ogrodzie zoologicznym, mieszczącym się na warszawskiej Pradze można podziwiać 500 gatunków stworzeń zamieszkujących naszą planetę.
W latach 80. XX wieku, skąd pochodzi nasze zdjęcie z kolekcji Pani Izabeli Dziewanowskiej, można było nawet pogłaskać i nakarmić kucyki, osły oraz króliki. Oczywiście pod opieką pracownika ogrodu zoologicznego.
Do tej opowieści dodajemy jeszcze informacje techniczne: mail do Patrycji to patrycja.labus-sidor@muzeumwarszawy.pl, a telefon 22 5183401.
I jeszcze prośba do Państwa: Zanim przyniesiesz zdjęcie do muzeum skontaktuj się z nami telefonicznie lub mailowo. Pozwól, że przyjrzymy się tym zdjęciom. Wybrane fotografie skopiujemy i wspólnie je opiszemy, a oryginały oddamy. Zapraszam wszystkich do udziału w projekcie! Dobrze będzie, jeśli Twoje zbiory staną się częścią muzealnej kolekcji.
Zachęcamy też, żeby dzielić się z nami zdjęciami z rodzinnych albumów. Z nich także można wyczytać historię Pragi.
W dzisiejszym odcinku oddaję głos Patrycji Labus-Sidor, która rozmawia z Państwem o Waszych zdjęciach, gromadzi je i opracowuje w Archiwum Społecznym Muzeum Pragi.
Patrycja Labus-Sidor: Z pewnością wielu z Was zadaje sobie to pytanie: Czym jest Archiwum Społeczne w Muzeum Warszawskiej Pragi? To projekt, który wspólnie z mieszkankami i mieszkańcami Warszawy tworzymy w muzeum. Jest to kolekcja fotografii, która trafia do nas w prywatnych zbiorów.Przyglądając się prawobrzeżnej Warszawie na fotografiach wykonanych przez was widzimy zmiany, jakie zachodziły na prawym brzegu.
W zbiorach archiwum można zobaczyć ulicę Targową z początku XX wieku, podwórka przy ulicy Brzeskiej, wnętrze mieszkań przy ul. Okrzei, warszawskie ZOO, plażę miejską czy bazar Różyckiego. Archiwum Społeczne funkcjonuje wyłącznie cyfrowo, a zeskanowane fotografie poddawane są identyfikacji i opisowi. Dążymy do tego, by zeskanowane fotografie były zamieszczone na stronie muzeum. Oryginały wracają do was. Archiwum pomieści jeszcze wiele zdjęć. Zachęcamy was do dzielenia się swoimi zbiorami i powiększania tym samym kolekcji muzealnego archiwum! Jeśli w waszych albumach znajdują się fotografie kamienic, podwórek, wnętrza mieszkań, ulicy, dworca, fabryki, warsztaty rzemieślnicze, sklepy, urzędy, bazary, baseny, kina, teatry, parki oraz plaże prawobrzeżnej Warszawy - zachęcamy was do kontaktu.
Przygotowałam dla was fotografie:
To fragment ulicy Targowej z lat 30. XX wieku. Przyjrzyjmy się mu dokładnie. Widać skwer zabezpieczony ogrodzeniem, a w tle widoczna kamienica pod numerem 19 i 21 . Naszą uwagę przykuwają detale: kute balkony, tętniąca życiem zielona Targowa… W ostatnich latach praska ulica poddawana jest przemianom, zmienia się także wygląd kamienic. Do tej pory przeprowadzono remonty kilku budynków. Zachęcam was do porównania stanu obecnego tego miejsca, z tym, co może się zobaczyć na fotografii. Oryginał zdjęcia jest własnością Rodziny Majewskich.
Kolejna fotografia to adres Stefana Okrzei 30. Ostatni lokatorzy opuścili kamienicę na początku 2018 roku, obecnie obiekt jest wyłączony z użytkowania. Kamienica została wybudowana na przełomie XIX XX wieku. Obecnie uroda kamienicy nie jest taka oczywista, gdyż po wojnie fasadę pozbawiono całego wystroju, pozostawiając jedynie ceglana ścianę. Głebiej ciągnie się dość długie podwórko, obudowane dwupiętrowymi oficynami. Jst na tyle duże, że rosła na nim spora ilość drzew. W centralnym miejscu stoi kapliczka, ustawiono ją w latach 40. XX wieku. Na zdjęciu możemy zauważyć ręczną pompę. Fotografia należy do Rodziny Fotek-Kondej.
Możemy się także pochwalić fotografiami z warszawskiego ZOO. Najmłodsi goście uwielbiali i uwielbiają odwiedzać to miejsce. W 1928 roku, gdy ZOO rozpoczęło swoją działalność mieszkało w nim 500 okazów zwierząt. Dziś w ogrodzie zoologicznym, mieszczącym się na warszawskiej Pradze można podziwiać 500 gatunków stworzeń zamieszkujących naszą planetę.
W latach 80. XX wieku, skąd pochodzi nasze zdjęcie z kolekcji Pani Izabeli Dziewanowskiej, można było nawet pogłaskać i nakarmić kucyki, osły oraz króliki. Oczywiście pod opieką pracownika ogrodu zoologicznego.
Do tej opowieści dodajemy jeszcze informacje techniczne: mail do Patrycji to patrycja.labus-sidor@muzeumwarszawy.pl, a telefon 22 5183401.
I jeszcze prośba do Państwa: Zanim przyniesiesz zdjęcie do muzeum skontaktuj się z nami telefonicznie lub mailowo. Pozwól, że przyjrzymy się tym zdjęciom. Wybrane fotografie skopiujemy i wspólnie je opiszemy, a oryginały oddamy. Zapraszam wszystkich do udziału w projekcie! Dobrze będzie, jeśli Twoje zbiory staną się częścią muzealnej kolekcji.
Praskie Audiohistorie e45 Prorektor ze Stalowej
2021-11-02 13:45:28
Anna Mizikowska: W dzisiejszym odcinku przeniesiemy się na ulicę Stalową z lat 30. XX w. Opowiada Pan Henryk Jurkowski, chłopiec ze Stalowej, później historyk i teoretyk teatru, wykładowca (także dziekan i prorektor) w warszawskiej i krakowskiej Akademii Teatralnej. Henryk Jurkowski, AHM: Nazywam się Henryk Zdzisław Jurkowski, urodziłem się 19 stycznia 1927 roku. Urodziłem się na Pradze i tam też razem z rodzicami mieszkałem na ulicy Stalowej pod numerem 43/45, (śmiech) pamiętam nawet numer mieszkania 20. Rodzice tam się znaleźli po pierwszej wojnie światowej, to znaczy było tak, że.. ojciec był kolejarzem, ożenił się i rozpoczęła się wojną w 1914 roku i jako kolejarz został zabrany do… do Rosji.. po prostu ewakuacja. Umieszczony został i pracował… w Petersburgu, tam mu się urodziła… córka Stanisława. No i tam zmarła też jego pierwsza… pierwsza żona. Oczywiście te, te wypadki wojenne i rewolucyjne są znane… No i ojciec tutaj trafił, po drodze gdzieś spotkał swoją kuzynkę, Zofię Perkowską… z którą się ożenił i to właśnie była moja… moja mama. Spotkali się tam gdzieś na… Białorusi no i tu pobrali się chyba już w Warszawie i urządzili się, dość skromnie się urządzili na.. ulicy Stalowej. No ojciec, ojciec jeszcze przez pewien czas służył w wojsku i bronił w czasie inwazji bolszewickiej, bronił mostu na.. Wiśle w Płocku, bo jak wiadomo te zagony bolszewickie szły tam… bardzo daleko. No a potem został zwolniony i… znowu trafił do pracy na kolei, ale.. żyli, żyli bardzo skromnie. To, co… no zamieszkali w jednym, w jednym pokoju, to znaczy ta… sytuacja taka… geograficzna tego, tego domu wyglądała w ten sposób, że… brama była pod numerem 43/45, ale… pod numerem 43 stał piętrowy drewniak, dość obskurny, od ulicy Stalowej… pod 45 był… była 3-piętrowa kamienica, dość także obskurna no, a w środku… dość duże, dość duże podwórko… po lewej stronie były… było takie zabudowanie jednopiętrowe, właściwie parterowe, parterowe, to były też takie.. drewniane, drewniane mieszkania, chyba ich było 4, obok przepływał rynsztok, ale ludzi… ludziom, którzy tam mieszkali to bardzo nie przeszkadzał, bo… po prostu jak bieda to… to cóż, to wszystko trzeba jakoś znosić. No i w głębi, obok, obok właśnie takiego cztero… mieszkaniowego drewniaku.. znajdowała się oficyna, stojąca tak… narożnie i to była 4-piętrowa oficyna, tam myśmy mieszkali na… na pierwszym piętrze, mieszkaliśmy… całą rodziną w jednej izbie. W jednym, jednym pomieszczeniu. No… była tam wprawdzie woda, ale… już kanalizacji nie było, ubikacji nie, nie było… ubikacja znajdowała się na środku tego podwórka, o którym… mówiłem, więc i to się wiąże z rozmaitymi zapachami, z przyjazdem oczywiście takiego wozu anise… asanicyjnego. No… jednym, jednym słowem taka… dość… biedna to była, była egzystencja, z tym, że losy, losy rodziny nie rozwijały się naj… najlepiej… to znaczy tak: powinienem powiedzieć tutaj o tym, że ja byłem najmłodszy w tej rodzinie, bo… była siostra Stasia, ta z pierwszego małżeństwa, potem urodził się Romek, który szybko zmarł, później zaś był Władek, Jurek.. Rodzice bardzo chcieli mieć córkę, więc próbowali wielokrotnie i ja miałem (śmiech) być tą córką. Ale urodził się chłopak i.. po prostu już zrezygnowali, w efekcie ja byłem, ja byłem najmłodszy. Ale proszę sobie wyobrazić, że mama, ojciec, dwóch braci, ja… 3 to jest 5 osób i siostra, to jest 6 osób, w takim jednym, jednym pomieszczeniu. To Zagospodarować to wcale nie było… nie było łatwo, poustawiać sprzęty tak, żeby można było sypiać. No poza tym elektryczności nie… nie było, była natomiast wspaniała, wspomniała lampa na.. naftowa na jednej nodze, z kloszem i ona dawał dość dużo światła. Oczywiście później, w czasie okupacji używało się karbidówki, zresztą światło z karbidówki było dużo, dużo lepsze niż z takiej lampy, lampy naftowej. No i do tego jeszcze, jeszcze dołączyły się takie… nieszczęścia zawodowe mojego ojca, którego wysłano w pewnym momencie do… do Sosnowca… do… do pracy. Więc był oddzielony od.. od… rodziny, mama była bardzo nieszczęśliwa. Namówiła ojca, żeby wziął odprawę i… wrócił do Warszawy. No i tutaj się zaczęły rozmaite kłopoty… po prostu pieniądze zostały jakoś źle zainwestowane, ojciec przy tym się rozchorował na.. na gruźlicę i… problemów było co, co niemiara.
Anna Mizikowska: W dzisiejszym odcinku przeniesiemy się na ulicę Stalową z lat 30. XX w. Opowiada Pan Henryk Jurkowski, chłopiec ze Stalowej, później historyk i teoretyk teatru, wykładowca (także dziekan i prorektor) w warszawskiej i krakowskiej Akademii Teatralnej.
Henryk Jurkowski, AHM: Nazywam się Henryk Zdzisław Jurkowski, urodziłem się 19 stycznia 1927 roku. Urodziłem się na Pradze i tam też razem z rodzicami mieszkałem na ulicy Stalowej pod numerem 43/45, (śmiech) pamiętam nawet numer mieszkania 20. Rodzice tam się znaleźli po pierwszej wojnie światowej, to znaczy było tak, że.. ojciec był kolejarzem, ożenił się i rozpoczęła się wojną w 1914 roku i jako kolejarz został zabrany do… do Rosji.. po prostu ewakuacja. Umieszczony został i pracował… w Petersburgu, tam mu się urodziła… córka Stanisława. No i tam zmarła też jego pierwsza… pierwsza żona. Oczywiście te, te wypadki wojenne i rewolucyjne są znane… No i ojciec tutaj trafił, po drodze gdzieś spotkał swoją kuzynkę, Zofię Perkowską… z którą się ożenił i to właśnie była moja… moja mama. Spotkali się tam gdzieś na… Białorusi no i tu pobrali się chyba już w Warszawie i urządzili się, dość skromnie się urządzili na.. ulicy Stalowej. No ojciec, ojciec jeszcze przez pewien czas służył w wojsku i bronił w czasie inwazji bolszewickiej, bronił mostu na.. Wiśle w Płocku, bo jak wiadomo te zagony bolszewickie szły tam… bardzo daleko. No a potem został zwolniony i… znowu trafił do pracy na kolei, ale.. żyli, żyli bardzo skromnie. To, co… no zamieszkali w jednym, w jednym pokoju, to znaczy ta… sytuacja taka… geograficzna tego, tego domu wyglądała w ten sposób, że… brama była pod numerem 43/45, ale… pod numerem 43 stał piętrowy drewniak, dość obskurny, od ulicy Stalowej… pod 45 był… była 3-piętrowa kamienica, dość także obskurna no, a w środku… dość duże, dość duże podwórko… po lewej stronie były… było takie zabudowanie jednopiętrowe, właściwie parterowe, parterowe, to były też takie.. drewniane, drewniane mieszkania, chyba ich było 4, obok przepływał rynsztok, ale ludzi… ludziom, którzy tam mieszkali to bardzo nie przeszkadzał, bo… po prostu jak bieda to… to cóż, to wszystko trzeba jakoś znosić. No i w głębi, obok, obok właśnie takiego cztero… mieszkaniowego drewniaku.. znajdowała się oficyna, stojąca tak… narożnie i to była 4-piętrowa oficyna, tam myśmy mieszkali na… na pierwszym piętrze, mieszkaliśmy… całą rodziną w jednej izbie. W jednym, jednym pomieszczeniu. No… była tam wprawdzie woda, ale… już kanalizacji nie było, ubikacji nie, nie było… ubikacja znajdowała się na środku tego podwórka, o którym… mówiłem, więc i to się wiąże z rozmaitymi zapachami, z przyjazdem oczywiście takiego wozu anise… asanicyjnego. No… jednym, jednym słowem taka… dość… biedna to była, była egzystencja, z tym, że losy, losy rodziny nie rozwijały się naj… najlepiej… to znaczy tak: powinienem powiedzieć tutaj o tym, że ja byłem najmłodszy w tej rodzinie, bo… była siostra Stasia, ta z pierwszego małżeństwa, potem urodził się Romek, który szybko zmarł, później zaś był Władek, Jurek.. Rodzice bardzo chcieli mieć córkę, więc próbowali wielokrotnie i ja miałem (śmiech) być tą córką. Ale urodził się chłopak i.. po prostu już zrezygnowali, w efekcie ja byłem, ja byłem najmłodszy. Ale proszę sobie wyobrazić, że mama, ojciec, dwóch braci, ja… 3 to jest 5 osób i siostra, to jest 6 osób, w takim jednym, jednym pomieszczeniu. To Zagospodarować to wcale nie było… nie było łatwo, poustawiać sprzęty tak, żeby można było sypiać. No poza tym elektryczności nie… nie było, była natomiast wspaniała, wspomniała lampa na.. naftowa na jednej nodze, z kloszem i ona dawał dość dużo światła. Oczywiście później, w czasie okupacji używało się karbidówki, zresztą światło z karbidówki było dużo, dużo lepsze niż z takiej lampy, lampy naftowej. No i do tego jeszcze, jeszcze dołączyły się takie… nieszczęścia zawodowe mojego ojca, którego wysłano w pewnym momencie do… do Sosnowca… do… do pracy. Więc był oddzielony od.. od… rodziny, mama była bardzo nieszczęśliwa. Namówiła ojca, żeby wziął odprawę i… wrócił do Warszawy. No i tutaj się zaczęły rozmaite kłopoty… po prostu pieniądze zostały jakoś źle zainwestowane, ojciec przy tym się rozchorował na.. na gruźlicę i… problemów było co, co niemiara.
Henryk Jurkowski, AHM: Nazywam się Henryk Zdzisław Jurkowski, urodziłem się 19 stycznia 1927 roku. Urodziłem się na Pradze i tam też razem z rodzicami mieszkałem na ulicy Stalowej pod numerem 43/45, (śmiech) pamiętam nawet numer mieszkania 20. Rodzice tam się znaleźli po pierwszej wojnie światowej, to znaczy było tak, że.. ojciec był kolejarzem, ożenił się i rozpoczęła się wojną w 1914 roku i jako kolejarz został zabrany do… do Rosji.. po prostu ewakuacja. Umieszczony został i pracował… w Petersburgu, tam mu się urodziła… córka Stanisława. No i tam zmarła też jego pierwsza… pierwsza żona. Oczywiście te, te wypadki wojenne i rewolucyjne są znane… No i ojciec tutaj trafił, po drodze gdzieś spotkał swoją kuzynkę, Zofię Perkowską… z którą się ożenił i to właśnie była moja… moja mama. Spotkali się tam gdzieś na… Białorusi no i tu pobrali się chyba już w Warszawie i urządzili się, dość skromnie się urządzili na.. ulicy Stalowej. No ojciec, ojciec jeszcze przez pewien czas służył w wojsku i bronił w czasie inwazji bolszewickiej, bronił mostu na.. Wiśle w Płocku, bo jak wiadomo te zagony bolszewickie szły tam… bardzo daleko. No a potem został zwolniony i… znowu trafił do pracy na kolei, ale.. żyli, żyli bardzo skromnie. To, co… no zamieszkali w jednym, w jednym pokoju, to znaczy ta… sytuacja taka… geograficzna tego, tego domu wyglądała w ten sposób, że… brama była pod numerem 43/45, ale… pod numerem 43 stał piętrowy drewniak, dość obskurny, od ulicy Stalowej… pod 45 był… była 3-piętrowa kamienica, dość także obskurna no, a w środku… dość duże, dość duże podwórko… po lewej stronie były… było takie zabudowanie jednopiętrowe, właściwie parterowe, parterowe, to były też takie.. drewniane, drewniane mieszkania, chyba ich było 4, obok przepływał rynsztok, ale ludzi… ludziom, którzy tam mieszkali to bardzo nie przeszkadzał, bo… po prostu jak bieda to… to cóż, to wszystko trzeba jakoś znosić. No i w głębi, obok, obok właśnie takiego cztero… mieszkaniowego drewniaku.. znajdowała się oficyna, stojąca tak… narożnie i to była 4-piętrowa oficyna, tam myśmy mieszkali na… na pierwszym piętrze, mieszkaliśmy… całą rodziną w jednej izbie. W jednym, jednym pomieszczeniu. No… była tam wprawdzie woda, ale… już kanalizacji nie było, ubikacji nie, nie było… ubikacja znajdowała się na środku tego podwórka, o którym… mówiłem, więc i to się wiąże z rozmaitymi zapachami, z przyjazdem oczywiście takiego wozu anise… asanicyjnego. No… jednym, jednym słowem taka… dość… biedna to była, była egzystencja, z tym, że losy, losy rodziny nie rozwijały się naj… najlepiej… to znaczy tak: powinienem powiedzieć tutaj o tym, że ja byłem najmłodszy w tej rodzinie, bo… była siostra Stasia, ta z pierwszego małżeństwa, potem urodził się Romek, który szybko zmarł, później zaś był Władek, Jurek.. Rodzice bardzo chcieli mieć córkę, więc próbowali wielokrotnie i ja miałem (śmiech) być tą córką. Ale urodził się chłopak i.. po prostu już zrezygnowali, w efekcie ja byłem, ja byłem najmłodszy. Ale proszę sobie wyobrazić, że mama, ojciec, dwóch braci, ja… 3 to jest 5 osób i siostra, to jest 6 osób, w takim jednym, jednym pomieszczeniu. To Zagospodarować to wcale nie było… nie było łatwo, poustawiać sprzęty tak, żeby można było sypiać. No poza tym elektryczności nie… nie było, była natomiast wspaniała, wspomniała lampa na.. naftowa na jednej nodze, z kloszem i ona dawał dość dużo światła. Oczywiście później, w czasie okupacji używało się karbidówki, zresztą światło z karbidówki było dużo, dużo lepsze niż z takiej lampy, lampy naftowej. No i do tego jeszcze, jeszcze dołączyły się takie… nieszczęścia zawodowe mojego ojca, którego wysłano w pewnym momencie do… do Sosnowca… do… do pracy. Więc był oddzielony od.. od… rodziny, mama była bardzo nieszczęśliwa. Namówiła ojca, żeby wziął odprawę i… wrócił do Warszawy. No i tutaj się zaczęły rozmaite kłopoty… po prostu pieniądze zostały jakoś źle zainwestowane, ojciec przy tym się rozchorował na.. na gruźlicę i… problemów było co, co niemiara.
Praskie Audiohistorie e44 Chryzantemy i pańska skórka
2021-10-26 16:19:41
Joanna Liwkowicz, AHM: Jak było święto Wszystkich Świętych, to nasza babcia była pochowana na Bródnie, bo umarła w czasie okupacji. No i wtedy szło się na grób babci przez Pragę, to jeździło się... gdzieś tam na Pradze wysiadało się z tramwaju, już nie pamiętam gdzie, a potem szło się do ciotki, do tej, która na Pradze mieszkała i z jej córką szliśmy, szłyśmy, bo to baby same szły, ulicą Świętego Wincentego. A tłok był taki prawie jak w tramwaju. Już się tłok zaczynał tu, gdzie jest teraz rondo Żaba i noga za nogą powolutku szło się na ten cmentarz. Po drodze były takie stragany – można było sobie tam zagrać za parę groszy i się wygrywało, kogutka, takiego do gwizdania, albo taki domek z lustrzanych płytek, albo jakieś koraliki na szyję... myśmy z Hanką koniecznie zawsze chciały zagrać, ale matki nam mówiły: „I po co wam to świństwo, po co wam ta tandeta”, ale czasamiśmy na tym grały. I sprzedawali watę na patyku, pańską skórkę, obwarzanki. O, bez tego to już się nie obyło. Musiały nam to kupić. No i potem się szło i odwiedzało się poszczególne groby. Kupowało się wyłącznie białe chryzantemy, nie tak jak teraz – kolorowe kwiaty. Każdy grób musiała być wiązanka. Szło się z tymi kwiatami, prawda, dużo tego było, no ale trzeba było i zawsze nam parę rodzinnych grobów się obeszło, i zwyczaj był taki, że jak się szło na ten cmentarz, to na parę godzin. Ciotki to brały ze sobą herbatę w termosie, kanapki, siadały na ławeczce przy swoim grobie, jadły, piły tą herbatę, trwało to długo. I potem się wracało i szło się do ciotki na obiad. Zawsze była gęś z kapustą… Anna Mizikowska: Za kilka dni wielu z nas odwiedzi groby bliskich na warszawskich cmentarzach. I Państwo, tak, jak autorka wspomnienia, Jolanta Liwkowicz, zauważą na straganach – a może kupią? – pańską skórkę… Ale ten rok może być inny. Możecie pomóc w badaniu naukowym! Niedawno zespół powołany przez Miasto stołeczne Warszawa opublikował raport poświęcony niematerialnemu dziedzictwu stolicy, czyli, mówiąc najprościej, zwyczajom i tradycjom, które budują tożsamość miasta i jego mieszkańców. W związku z tym działaniem Muzeum Warszawskiej Pragi sprawdza, czy zwyczaj wytwarzania i kupowania pańskiej skórki jest niematerialnym dziedzictwem Warszawy. Kierowniczka Muzeum Pragi, Katarzyna Kuzko-Zwierz, opowiada o tym projekcie: Na koniec jeszcze jedno nagranie z naszego Archiwum Historii Mówionej. Mówi Pani Ryszarda Zielińska. Ryszarda Zielińska, AHM: Przed wojną, to jak się szło na święto Wszystkich Świętych na Bródno, to był przepiękny jarmark, autentyczny, oryginalny folklor, jarmark. To były stragany, tyl... nie budki, stragany, to znaczy daszek i stół. I na tym były różne, no, nie wiem jak to nazwać, gadżety, zabawki, no, takie prymitywne bardzo, ale dla dziecka to to było piękne. […] Było wszystko, i jabłka, „pańska skórka” musiała być. To takie robili, coś takiego, bloki takie troszkę ciągnące się, i się rąbało takimi tasaczkami, jak do mięsa są teraz, i się zawinęło w pergaminek, bo to było tłustawe, to wszystko było wymazane w kieszeni. Ale musiała być „pańska skórka”, niech pani sobie wyobrazi, że my, jako dorośli ludzie, idziemy na cmentarz, a mój mąż kupuje tą „pańską skórkę”, ja mówię: Po co ty to kupujesz? Kto to będzie jadł?, „Nie przejmuj się”. A się umówiliśmy, że rodzina też przychodzi na groby i spotykamy się przy tym i przy tym grobie i tu dopiero dalej będziemy sobie już się, musimy się spotkać, pogadać. Przychodzimy na te groby, a mój mąż – no, ile mieliśmy, już pod sześćdziesiątkę – a jest następne pokolenie, młodsze, i jeszcze młodsze, a mój mąż wyjmuje tą „pańską skórkę”, i wszyscy: „O Jezu, wujek ma !”, a on mówi: „O, widzisz, po co kupiłem?”. Więc ta „pańska skórka” przetrwała do dziś, pani sobie wyobraża? Ludzie to w domu wyrabiają i niosą na ten cmentarz, tam, na. Więc mnóstwo ludzi zarabiało na tym, to było takie utrzymanie ich.
Joanna Liwkowicz, AHM: Jak było święto Wszystkich Świętych, to nasza babcia była pochowana na Bródnie, bo umarła w czasie okupacji. No i wtedy szło się na grób babci przez Pragę, to jeździło się... gdzieś tam na Pradze wysiadało się z tramwaju, już nie pamiętam gdzie, a potem szło się do ciotki, do tej, która na Pradze mieszkała i z jej córką szliśmy, szłyśmy, bo to baby same szły, ulicą Świętego Wincentego. A tłok był taki prawie jak w tramwaju. Już się tłok zaczynał tu, gdzie jest teraz rondo Żaba i noga za nogą powolutku szło się na ten cmentarz. Po drodze były takie stragany – można było sobie tam zagrać za parę groszy i się wygrywało, kogutka, takiego do gwizdania, albo taki domek z lustrzanych płytek, albo jakieś koraliki na szyję... myśmy z Hanką koniecznie zawsze chciały zagrać, ale matki nam mówiły: „I po co wam to świństwo, po co wam ta tandeta”, ale czasamiśmy na tym grały. I sprzedawali watę na patyku, pańską skórkę, obwarzanki. O, bez tego to już się nie obyło. Musiały nam to kupić. No i potem się szło i odwiedzało się poszczególne groby. Kupowało się wyłącznie białe chryzantemy, nie tak jak teraz – kolorowe kwiaty. Każdy grób musiała być wiązanka. Szło się z tymi kwiatami, prawda, dużo tego było, no ale trzeba było i zawsze nam parę rodzinnych grobów się obeszło, i zwyczaj był taki, że jak się szło na ten cmentarz, to na parę godzin. Ciotki to brały ze sobą herbatę w termosie, kanapki, siadały na ławeczce przy swoim grobie, jadły, piły tą herbatę, trwało to długo. I potem się wracało i szło się do ciotki na obiad. Zawsze była gęś z kapustą…
Anna Mizikowska: Za kilka dni wielu z nas odwiedzi groby bliskich na warszawskich cmentarzach. I Państwo, tak, jak autorka wspomnienia, Jolanta Liwkowicz, zauważą na straganach – a może kupią? – pańską skórkę… Ale ten rok może być inny. Możecie pomóc w badaniu naukowym!
Niedawno zespół powołany przez Miasto stołeczne Warszawa opublikował raport poświęcony niematerialnemu dziedzictwu stolicy, czyli, mówiąc najprościej, zwyczajom i tradycjom, które budują tożsamość miasta i jego mieszkańców.
W związku z tym działaniem Muzeum Warszawskiej Pragi sprawdza, czy zwyczaj wytwarzania i kupowania pańskiej skórki jest niematerialnym dziedzictwem Warszawy.
Kierowniczka Muzeum Pragi, Katarzyna Kuzko-Zwierz, opowiada o tym projekcie:
Na koniec jeszcze jedno nagranie z naszego Archiwum Historii Mówionej. Mówi Pani Ryszarda Zielińska.
Ryszarda Zielińska, AHM: Przed wojną, to jak się szło na święto Wszystkich Świętych na Bródno, to był przepiękny jarmark, autentyczny, oryginalny folklor, jarmark. To były stragany, tyl... nie budki, stragany, to znaczy daszek i stół. I na tym były różne, no, nie wiem jak to nazwać, gadżety, zabawki, no, takie prymitywne bardzo, ale dla dziecka to to było piękne. […] Było wszystko, i jabłka, „pańska skórka” musiała być. To takie robili, coś takiego, bloki takie troszkę ciągnące się, i się rąbało takimi tasaczkami, jak do mięsa są teraz, i się zawinęło w pergaminek, bo to było tłustawe, to wszystko było wymazane w kieszeni. Ale musiała być „pańska skórka”, niech pani sobie wyobrazi, że my, jako dorośli ludzie, idziemy na cmentarz, a mój mąż kupuje tą „pańską skórkę”, ja mówię: Po co ty to kupujesz? Kto to będzie jadł?, „Nie przejmuj się”. A się umówiliśmy, że rodzina też przychodzi na groby i spotykamy się przy tym i przy tym grobie i tu dopiero dalej będziemy sobie już się, musimy się spotkać, pogadać. Przychodzimy na te groby, a mój mąż – no, ile mieliśmy, już pod sześćdziesiątkę – a jest następne pokolenie, młodsze, i jeszcze młodsze, a mój mąż wyjmuje tą „pańską skórkę”, i wszyscy: „O Jezu, wujek ma !”, a on mówi: „O, widzisz, po co kupiłem?”. Więc ta „pańska skórka” przetrwała do dziś, pani sobie wyobraża? Ludzie to w domu wyrabiają i niosą na ten cmentarz, tam, na. Więc mnóstwo ludzi zarabiało na tym, to było takie utrzymanie ich.
Anna Mizikowska: Za kilka dni wielu z nas odwiedzi groby bliskich na warszawskich cmentarzach. I Państwo, tak, jak autorka wspomnienia, Jolanta Liwkowicz, zauważą na straganach – a może kupią? – pańską skórkę… Ale ten rok może być inny. Możecie pomóc w badaniu naukowym!
Niedawno zespół powołany przez Miasto stołeczne Warszawa opublikował raport poświęcony niematerialnemu dziedzictwu stolicy, czyli, mówiąc najprościej, zwyczajom i tradycjom, które budują tożsamość miasta i jego mieszkańców.
W związku z tym działaniem Muzeum Warszawskiej Pragi sprawdza, czy zwyczaj wytwarzania i kupowania pańskiej skórki jest niematerialnym dziedzictwem Warszawy.
Kierowniczka Muzeum Pragi, Katarzyna Kuzko-Zwierz, opowiada o tym projekcie:
Na koniec jeszcze jedno nagranie z naszego Archiwum Historii Mówionej. Mówi Pani Ryszarda Zielińska.
Ryszarda Zielińska, AHM: Przed wojną, to jak się szło na święto Wszystkich Świętych na Bródno, to był przepiękny jarmark, autentyczny, oryginalny folklor, jarmark. To były stragany, tyl... nie budki, stragany, to znaczy daszek i stół. I na tym były różne, no, nie wiem jak to nazwać, gadżety, zabawki, no, takie prymitywne bardzo, ale dla dziecka to to było piękne. […] Było wszystko, i jabłka, „pańska skórka” musiała być. To takie robili, coś takiego, bloki takie troszkę ciągnące się, i się rąbało takimi tasaczkami, jak do mięsa są teraz, i się zawinęło w pergaminek, bo to było tłustawe, to wszystko było wymazane w kieszeni. Ale musiała być „pańska skórka”, niech pani sobie wyobrazi, że my, jako dorośli ludzie, idziemy na cmentarz, a mój mąż kupuje tą „pańską skórkę”, ja mówię: Po co ty to kupujesz? Kto to będzie jadł?, „Nie przejmuj się”. A się umówiliśmy, że rodzina też przychodzi na groby i spotykamy się przy tym i przy tym grobie i tu dopiero dalej będziemy sobie już się, musimy się spotkać, pogadać. Przychodzimy na te groby, a mój mąż – no, ile mieliśmy, już pod sześćdziesiątkę – a jest następne pokolenie, młodsze, i jeszcze młodsze, a mój mąż wyjmuje tą „pańską skórkę”, i wszyscy: „O Jezu, wujek ma !”, a on mówi: „O, widzisz, po co kupiłem?”. Więc ta „pańska skórka” przetrwała do dziś, pani sobie wyobraża? Ludzie to w domu wyrabiają i niosą na ten cmentarz, tam, na. Więc mnóstwo ludzi zarabiało na tym, to było takie utrzymanie ich.