Sami wybitni
W tym podcaście prezentujemy audycje dokumentalne poświęcone wybitnym postaciom polskiej kultury, nauki i uczestnikom życia publicznego. Do tej pory przedstawiliśmy sylwetki m.in.: Tadeusza Różewicza, Józefa Hena, Stanisława Lema, Krzysztofa Gradowskiego, Krzysztofa Kieślowskiego, Marka Budzyńskiego, Mirosława Chojeckiego, Czesława Bieleckiego, prof. Lidii Grychtołówny, Olega Sencowa, Ignacego Łukasiewicza i Kazimierza Szpotańskiego. Kolejne odcinki będą się pojawiać cyklicznie w każdą pierwszą niedzielę miesiąca, tuż po emisji w Programie I Polskiego Radia.
"Urodzona w ciszy" – reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej i Doroty Bonieckiej-Górny - sylwetka aktorki Joanny Żółkowskiej
2022-09-04 19:10:00
3 września w Ogrodzie Saskim w ramach Narodowego Czytania lekturą były "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza. Z tej okazji przedstawiamy sylwetkę Joanny Żółkowskiej, która wprawdzie nie uczestniczyła w tym wydarzeniu, ale swoją karierę aktorską zaczęła właśnie od roli w spektaklu z epoki romantyzmu. Zagrała Zosię w "Dziadach" Adama Mickiewicza w reżyserii Konrada Swinarskiego w Teatrze Starym w Krakowie. Zaś na swój jubileusz 50-lecia pracy aktorskiej wybrała sztukę francuskiego autora poświęconą Chopinowi. To też okazja do przypomnienia jej znakomitych ról w teatrze, filmie i teatrze telewizji. Ale to też okazja do opowieści o znakomitej aktorce i niezwykle ciekawej kobiecie. A mało kto wie, że też pisarce…
3 września w Ogrodzie Saskim w ramach Narodowego Czytania lekturą były "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza. Z tej okazji przedstawiamy sylwetkę Joanny Żółkowskiej, która wprawdzie nie uczestniczyła w tym wydarzeniu, ale swoją karierę aktorską zaczęła właśnie od roli w spektaklu z epoki romantyzmu. Zagrała Zosię w "Dziadach" Adama Mickiewicza w reżyserii Konrada Swinarskiego w Teatrze Starym w Krakowie. Zaś na swój jubileusz 50-lecia pracy aktorskiej wybrała sztukę francuskiego autora poświęconą Chopinowi. To też okazja do przypomnienia jej znakomitych ról w teatrze, filmie i teatrze telewizji. Ale to też okazja do opowieści o znakomitej aktorce i niezwykle ciekawej kobiecie. A mało kto wie, że też pisarce…
"Śladami pamięci" - reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej o ks. Ignacym Skorupce, jednym z symboli Bitwy Warszawskiej
2022-08-17 01:10:00
W tym roku obchodzimy 102. rocznicę Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Jednym z jej najsłynniejszych symboli stał się ks. Ignacy Skorupka. Został on upamiętniony m.in. na słynnym obrazie Jerzego Kossaka "Cud nad Wisłą" z 1930 roku. W lipcu 1920 roku w obliczu napaści Sowietów na Polskę ksiądz Skorupka uzyskał nominację na kapelana garnizonu na warszawskiej Pradze. Stał się duchowym przewodnikiem obrońców Warszawy. Wraz z porucznikiem Stanisławem Matarewiczem wyruszył 13 sierpnia 1920 roku, by ratować stolicę przed bolszewikami. Padł od kuli wroga w momencie udzielania pomocy i ostatniego namaszczenia konającemu żołnierzowi. Wieść o ofiarnej postawie i śmierci kapelana natchnęła żołnierzy, a wkrótce obiegła cały kraj powodując wzrost uczuć patriotycznych. Bój pod Ossowem był pierwszą zwycięską potyczką Bitwy Warszawskiej. Od niej zaczął się początek końca bolszewików. Dzięki ofierze księdza Skorupki i wielu młodych żołnierzy i ochotników zmienił się bieg historii Polski i Europy.
W tym roku obchodzimy 102. rocznicę Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Jednym z jej najsłynniejszych symboli stał się ks. Ignacy Skorupka. Został on upamiętniony m.in. na słynnym obrazie Jerzego Kossaka "Cud nad Wisłą" z 1930 roku. W lipcu 1920 roku w obliczu napaści Sowietów na Polskę ksiądz Skorupka uzyskał nominację na kapelana garnizonu na warszawskiej Pradze. Stał się duchowym przewodnikiem obrońców Warszawy. Wraz z porucznikiem Stanisławem Matarewiczem wyruszył 13 sierpnia 1920 roku, by ratować stolicę przed bolszewikami. Padł od kuli wroga w momencie udzielania pomocy i ostatniego namaszczenia konającemu żołnierzowi. Wieść o ofiarnej postawie i śmierci kapelana natchnęła żołnierzy, a wkrótce obiegła cały kraj powodując wzrost uczuć patriotycznych. Bój pod Ossowem był pierwszą zwycięską potyczką Bitwy Warszawskiej. Od niej zaczął się początek końca bolszewików. Dzięki ofierze księdza Skorupki i wielu młodych żołnierzy i ochotników zmienił się bieg historii Polski i Europy.
"Gdy Duduś grał" - reportaż Jakuba Tarki o Jerzym Matuszkiewiczu
2022-08-07 19:10:00
Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz był pionierem, ojcem polskiego jazzu, współzałożycielem legendarnego zespołu Melomani. Zaczynał po wojnie, grał w tzw. okresie katakumbowym. Stał się jednym z muzyków, którzy podnieśli jazz do rangi sztuki (przez lata jazz był rodzajem muzyki rozrywkowej, tanecznej). W połowie lat 60. wycofał się z grania koncertowego i zajął kompozycją. Przez trzy dekady napisał muzykę do ok. 200 filmów i seriali - na czele z komediami Barei, Wojną domową, Stawką większą niż życie, Janosikiem, Czterdziestolatkiem... Równolegle pisał także piosenki, z których wiele stało się nieśmiertelnymi przebojami, jak choćby "Jeszcze w zielone gramy", "Nie bądź taki Szybki Bill", "Mam ochotę na chwileczkę zapomnienia" czy "Zakochani są wśród nas". 31 lipca minęła 1. rocznica jego śmierci. Jak zapisał się w pamięci przyjaciół?
Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz był pionierem, ojcem polskiego jazzu, współzałożycielem legendarnego zespołu Melomani. Zaczynał po wojnie, grał w tzw. okresie katakumbowym. Stał się jednym z muzyków, którzy podnieśli jazz do rangi sztuki (przez lata jazz był rodzajem muzyki rozrywkowej, tanecznej). W połowie lat 60. wycofał się z grania koncertowego i zajął kompozycją. Przez trzy dekady napisał muzykę do ok. 200 filmów i seriali - na czele z komediami Barei, Wojną domową, Stawką większą niż życie, Janosikiem, Czterdziestolatkiem... Równolegle pisał także piosenki, z których wiele stało się nieśmiertelnymi przebojami, jak choćby "Jeszcze w zielone gramy", "Nie bądź taki Szybki Bill", "Mam ochotę na chwileczkę zapomnienia" czy "Zakochani są wśród nas". 31 lipca minęła 1. rocznica jego śmierci. Jak zapisał się w pamięci przyjaciół?
"Przywracanie pamięci"- reportaż Joanny Bogusławskiej o historii Józefa Walaszczyka
2022-07-29 00:15:00
Józef Walaszczyk, urodził się w 1919 roku. W czasie II wojny światowej uratował życie 53 Żydom. W pierwszych latach okupacji poznał Irenę – dziewczynę, która wyjawiła mu swoją żydowską tożsamość podczas kontroli Niemców. Od tej pory Józef Walaszczyk opiekował się Ireną, lecz mimo jego starań została aresztowana przez gestapo wraz z grupą 21 osób. Walaszczyk doprowadził do zwolnienia zatrzymanych, organizując okup w wysokości jednego kilograma złota. Pomagał też lekarzom z warszawskiego Getta z dużym narażeniem życia. Uratował również 30 Żydów zatrudnionych w jego fabryce. W 2002 roku na wniosek Ireny, Józef Walaszczyk został odznaczony medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Od 8 sierpnia 2008 był wiceprezesem Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Jako jego przedstawiciel w 2009 brał udział w wizycie w Stanach Zjednoczonych, podczas której spotkał się m.in. z prezydentem Barackiem Obamą. W tym samym roku ukazały się jego wspomnienia Przywracanie pamięci. Zmarł 20 czerwca 2022 w wieku 102 lat.
Józef Walaszczyk, urodził się w 1919 roku. W czasie II wojny światowej uratował życie 53 Żydom. W pierwszych latach okupacji poznał Irenę – dziewczynę, która wyjawiła mu swoją żydowską tożsamość podczas kontroli Niemców. Od tej pory Józef Walaszczyk opiekował się Ireną, lecz mimo jego starań została aresztowana przez gestapo wraz z grupą 21 osób. Walaszczyk doprowadził do zwolnienia zatrzymanych, organizując okup w wysokości jednego kilograma złota. Pomagał też lekarzom z warszawskiego Getta z dużym narażeniem życia. Uratował również 30 Żydów zatrudnionych w jego fabryce. W 2002 roku na wniosek Ireny, Józef Walaszczyk został odznaczony medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Od 8 sierpnia 2008 był wiceprezesem Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Jako jego przedstawiciel w 2009 brał udział w wizycie w Stanach Zjednoczonych, podczas której spotkał się m.in. z prezydentem Barackiem Obamą. W tym samym roku ukazały się jego wspomnienia Przywracanie pamięci. Zmarł 20 czerwca 2022 w wieku 102 lat.
"Nosorożec" – reportaż Ewy Szkurłat o ukraińskim reżyserze Olegu Sencowie
2022-07-22 18:45:00
Ukraiński reżyser Oleg Sencov poinformował w mediach społecznościowych, że będzie bronił swojej ojczyzny w szeregach armii. Krakowski operator Bogumił Godfrejów zaczął organizować dla niego wsparcie i pomoc. Filmowcy poznali się rok temu, na planie filmu "Nosorożec". Obraz powstawał w warunkach obostrzeń związanych z pandemią, a jego główny bohater jest tzw. naturszczykiem. Obraz miał swoją premierę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Krakowski operator Bogumił Godfrejów za zdjęcia do filmu "Męska sprawa" był nominowany do Oscara w kategorii krótkometrażowy film fabularny. W 2003 roku otrzymał nominację do Europejskiej Nagrody Filmowej (Felix) w kategorii: najlepszy operator filmowy. Kilka kolejnych międzynarodowych nagród otrzymał za zdjęcia do filmów produkowanych m.in. na Łotwie czy w Meksyku, w których role główne grają amatorzy. Olegowi Sencovowi w 2018 roku Parlament Europejski wręczył Nagrodę im. Sacharowa za Wolność Myśli.
Ukraiński reżyser Oleg Sencov poinformował w mediach społecznościowych, że będzie bronił swojej ojczyzny w szeregach armii. Krakowski operator Bogumił Godfrejów zaczął organizować dla niego wsparcie i pomoc. Filmowcy poznali się rok temu, na planie filmu "Nosorożec". Obraz powstawał w warunkach obostrzeń związanych z pandemią, a jego główny bohater jest tzw. naturszczykiem. Obraz miał swoją premierę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Krakowski operator Bogumił Godfrejów za zdjęcia do filmu "Męska sprawa" był nominowany do Oscara w kategorii krótkometrażowy film fabularny. W 2003 roku otrzymał nominację do Europejskiej Nagrody Filmowej (Felix) w kategorii: najlepszy operator filmowy. Kilka kolejnych międzynarodowych nagród otrzymał za zdjęcia do filmów produkowanych m.in. na Łotwie czy w Meksyku, w których role główne grają amatorzy. Olegowi Sencovowi w 2018 roku Parlament Europejski wręczył Nagrodę im. Sacharowa za Wolność Myśli.
"Dar narodowy" - reportaż Moniki Chrobak o dworze Marii Konopnickiej w Żarnowcu na Podkarpaciu
2022-07-03 19:10:00
Był najwyższym wyróżnieniem dla pisarza w czasach zaborów. W tym roku obchodzimy 180. rocznicę urodzin Marii Konopnickiej i z tej okazji odkryjemy na nowo wnętrza dworu w Żarnowcu na Podkarpaciu, który był darem narodowym dla wybitnej poetki, publicystki i tłumaczki. Kiedy obchodziła 25-lecie swojej pracy komitety jubileuszowe podjęły myśl, aby zakupić dla niej małą posiadłość złożoną z kawałka ziemi i domu. Tam prowadziła szeroką działalność pisarską, oświatową i społeczną aż do swojej śmierci. To w tym miejscu w 1908 roku powstały słowa słynnej „Roty”, która wkrótce urosła do rangi drugiego hymnu narodowego. Po śmierci pisarki dworek odziedziczyły jej córki, Zofia Mickiewiczowa i Laura Pytlińska. W 1956 roku Mickiewiczowa przekazała narodowi polskiemu dwór w Żarnowcu wraz z wszystkimi pamiątkami po matce. Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1957 r. powołało do życia Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Ekspozycja została otwarta dla zwiedzającym w 1960 roku.
Był najwyższym wyróżnieniem dla pisarza w czasach zaborów. W tym roku obchodzimy 180. rocznicę urodzin Marii Konopnickiej i z tej okazji odkryjemy na nowo wnętrza dworu w Żarnowcu na Podkarpaciu, który był darem narodowym dla wybitnej poetki, publicystki i tłumaczki. Kiedy obchodziła 25-lecie swojej pracy komitety jubileuszowe podjęły myśl, aby zakupić dla niej małą posiadłość złożoną z kawałka ziemi i domu. Tam prowadziła szeroką działalność pisarską, oświatową i społeczną aż do swojej śmierci. To w tym miejscu w 1908 roku powstały słowa słynnej „Roty”, która wkrótce urosła do rangi drugiego hymnu narodowego. Po śmierci pisarki dworek odziedziczyły jej córki, Zofia Mickiewiczowa i Laura Pytlińska. W 1956 roku Mickiewiczowa przekazała narodowi polskiemu dwór w Żarnowcu wraz z wszystkimi pamiątkami po matce. Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1957 r. powołało do życia Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Ekspozycja została otwarta dla zwiedzającym w 1960 roku.
"Dziecko szczęścia" - reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej o Włodzimierzu Boleckim, historyku literatury polskiej
2022-06-19 19:10:00
Włodzimierz Bolecki jest absolwentem VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie. Ukończył również studia polonistyczne na UW, jest profesorem Instytutu Badań Literackich PAN i wiceprezesem Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W latach 1976–1979 był doktorantem w Stacjonarnym Studium Doktoranckim w Instytucie Badań Literackich PAN. W 1980 obronił pracę Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym i uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, a 21 listopada 1996 uzyskał tytuł naukowy profesora. Włodzimierz Bolecki zajmuje się teorią i historią literatury XX wieku, i m.in. twórczością Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Józefa Mackiewicza. To pisarze, którym poświęcił kawał swojego zawodowego życia. W reportażu opowiada, dlaczego ich wybrał i jaki wpływ na niego wywarli ci znakomici pisarze, bezkompromisowi i odważni ludzie. Jednego z nich poznał osobiście...
Włodzimierz Bolecki jest absolwentem VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie. Ukończył również studia polonistyczne na UW, jest profesorem Instytutu Badań Literackich PAN i wiceprezesem Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W latach 1976–1979 był doktorantem w Stacjonarnym Studium Doktoranckim w Instytucie Badań Literackich PAN. W 1980 obronił pracę Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym i uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, a 21 listopada 1996 uzyskał tytuł naukowy profesora. Włodzimierz Bolecki zajmuje się teorią i historią literatury XX wieku, i m.in. twórczością Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Józefa Mackiewicza. To pisarze, którym poświęcił kawał swojego zawodowego życia. W reportażu opowiada, dlaczego ich wybrał i jaki wpływ na niego wywarli ci znakomici pisarze, bezkompromisowi i odważni ludzie. Jednego z nich poznał osobiście...
"Ojciec Prymas" - reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej o Kardynale Stefanie Wyszyńskim
2022-05-30 16:30:00
Mówiono o nim Ojciec Narodu. Wierzący zwracali się do niego: "Ojcze Prymasie". Komuniści: "Panie Przewodniczący Episkopatu".... Kardynał Stefan Wyszyński zostawił po sobie niezwykłe dzieła. Duchowe, ale nie tylko. Był wzorem i wielkim autorytetem. Szanował ludzi. Wierzył Bogu. O tym opowiadają ludzie, którzy z nim współpracowali. Mówią o tym, jak go zapamiętali. 22 maja wypowiedział ostatnie przemówienie do Rady Głównej Episkopatu. "O sobie nic nie mówię. Żadnych próśb w mojej intencji nie zanoszę do Matki Najświętszej. Do nikogo – najmniejszego żalu. Na nikim – najmniejszego zawodu..." Zmarł 28 maja 1981 roku. Kiedy odchodził, cała Polska była pogrążona w modlitwie w jego intencji.
Mówiono o nim Ojciec Narodu. Wierzący zwracali się do niego: "Ojcze Prymasie". Komuniści: "Panie Przewodniczący Episkopatu".... Kardynał Stefan Wyszyński zostawił po sobie niezwykłe dzieła. Duchowe, ale nie tylko. Był wzorem i wielkim autorytetem. Szanował ludzi. Wierzył Bogu. O tym opowiadają ludzie, którzy z nim współpracowali. Mówią o tym, jak go zapamiętali. 22 maja wypowiedział ostatnie przemówienie do Rady Głównej Episkopatu. "O sobie nic nie mówię. Żadnych próśb w mojej intencji nie zanoszę do Matki Najświętszej. Do nikogo – najmniejszego żalu. Na nikim – najmniejszego zawodu..." Zmarł 28 maja 1981 roku. Kiedy odchodził, cała Polska była pogrążona w modlitwie w jego intencji.
"Pamięci mojego ojca" - reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej poświęcony Józefowi Wittlinowi
2022-05-30 16:01:59
Córka Józefa Wittlina, pisarza, publicysty, prozaika wraca po latach do Polski. Powodem jej ostatniej wizyty jest odsłonięcie tablicy upamiętniającej jej ojca w Warszawie przy ulicy Dąbrowskiego. Józef Wittlin urodził się w sierpniu 1896 roku w żydowskiej rodzinie w Dmytrowie, około 50 km na północny wschód od Lwowa. Debiut literacki, a właściwiej poetycki, nastąpił już w latach młodzieńczych, kiedy uczęszczał do VII gimnazjum klasycznego. Wiersz nosił tytuł "Prolog" i pojawił się w młodzieżowej gazetce "Wici". W 1915 zdał maturę w Wiedniu, gdzie też rozpoczął studia filozoficzne.
Córka Józefa Wittlina, pisarza, publicysty, prozaika wraca po latach do Polski. Powodem jej ostatniej wizyty jest odsłonięcie tablicy upamiętniającej jej ojca w Warszawie przy ulicy Dąbrowskiego. Józef Wittlin urodził się w sierpniu 1896 roku w żydowskiej rodzinie w Dmytrowie, około 50 km na północny wschód od Lwowa. Debiut literacki, a właściwiej poetycki, nastąpił już w latach młodzieńczych, kiedy uczęszczał do VII gimnazjum klasycznego. Wiersz nosił tytuł "Prolog" i pojawił się w młodzieżowej gazetce "Wici". W 1915 zdał maturę w Wiedniu, gdzie też rozpoczął studia filozoficzne.
"Czuły matematyk" - reportaż Antoniego Rokickiego o Krzysztofie Kieślowskim
2022-05-30 15:55:37
Mistrz obrazu, myśliciel, wizjoner - Krzysztof Kieślowski. 13 marca mija 25. rocznica śmierci reżysera. Jak zapisał się w pamięci kolegów z planu zdjęciowego? Czy inspiruje młodych twórców? W reportażu "Czuły matematyk" wystąpią: Stanisław Zawiśliński (autor książek o K. Kieślowskim), Jerzy Stuhr, Jacek Petrycki, Andrzej Mastalerz, Ela Chrzanowska, Jakub Pączek, Joaquin Rubio Salazar. W reportażu wykorzystano fragment filmu "Przypadek" z Bogusławem Lindą.
Mistrz obrazu, myśliciel, wizjoner - Krzysztof Kieślowski. 13 marca mija 25. rocznica śmierci reżysera. Jak zapisał się w pamięci kolegów z planu zdjęciowego? Czy inspiruje młodych twórców? W reportażu "Czuły matematyk" wystąpią: Stanisław Zawiśliński (autor książek o K. Kieślowskim), Jerzy Stuhr, Jacek Petrycki, Andrzej Mastalerz, Ela Chrzanowska, Jakub Pączek, Joaquin Rubio Salazar. W reportażu wykorzystano fragment filmu "Przypadek" z Bogusławem Lindą.