Radio Naukowe

Radio Naukowe to podcast naukowy tworzony przez dziennikarkę Karolinę Głowacką. Tu na pierwszym planie są naukowczynie i naukowcy. Opowiadają - fenomenalnie! - o swoich dziedzinach wiedzy, aktualnych badaniach i wyzwaniach na przyszłość. Rozmawiamy nie tylko o tym CO wiemy, ale też SKĄD to wiemy.

Link RSS Link do katalogu Numer katalogowy: 6657 Wesprzyj dobrym słowem
Udostępnij
Kategorie:
Edukacja Nauka

Odcinki od najnowszych:

#163 Ptaki inaczej - czym się narkotyzują i czyjego moczu się boją? | Adam Zbyryt
2023-09-07 08:00:02

Ptaki nie mają łatwo. Bywa, że padają ofiarami ryb, owadów, a nawet ślimaków. Jak możliwe? Z owadami sprawa ma się tak: – Atakującymi są modliszki. Ten owad poluje z zasiadki, ptak musi podlecieć bardzo blisko, dlatego najczęstszą ich ofiarą są kolibry – wyjaśnia w Radiu Naukowym Adam Zbyryt, biolog z Uniwersytetu w Białymstoku. W Polsce oczywiście kolibrów nie ma, ale za to modliszek coraz więcej i zdarza się, że atakują rodzime ptaki unieruchomione na przykład w sieciach ornitologicznych. Znacznie groźniejszy dla piskląt i jajek znoszonych w kraju nad Wisłą jest natomiast… ślimak, dość często mnożący się w naszych ogrodach ślinik luzytański. To gatunek inwazyjny, ptaki nie nauczyły się rozpoznawać go jako zagrożenie i bez problemu wpuszczają go do swoich gniazd. Historie z modliszkami i ślimakami wyczytałam w najnowszej książce Adama „Sensacyjne życie ptaków. Pierzaste wampiry, tęczowe albatrosy i trujące przepiórki”. Z odcinka dowiecie się także, że ptaki mają świetny węch (kto by pomyślał patrząc na te dzioby), uzależnić się od narkotyków (niewesoła historia łabędzi ze Słowacji), uzupełniać dietę krwią (dziobiąc inne ptaki w kuper). Mojego gościa pytałam też o jego doświadczenia jako obserwatora przyrody. A musicie wiedzieć, że Adam bywa w tej roli dość ekscentryczny… Dowiecie się też, jakie kolory dobrze włożyć na siebie na wycieczkę do lasu, gdzie najlepiej udać się jesienią w poszukiwaniu ornitologicznych wrażeń (tu hasłem wiodącym będzie klangor) i jak być dobrym obserwatorem przyrody tak, by jej nie szkodzić. A warto: - Ludziom jest często ciężko uwierzyć w to, że ten nasz szarobury, zimny kraj jest ciekawy i mogą w nim żyć barwne, ciekawe zwierzęta – komentuje. Rozmowa pachnie jeszcze wakacjami, bo nagraliśmy ją latem w plenerze, u ujścia Rospudy. „Sensacyjne życie ptaków” wydało Wydawnictwo Poznańskie, a Radio Naukowe objęło nad nią patronat medialny. Serdecznie polecam spotkanie autorskie Adama Zbyryta w warszawskiej Big Book Cafe przy ul. Dąbrowskiego 81 (12 września, godz. 19:00). Wydarzenie będzie można również śledzić online za pośrednictwem FB księgarni. Podcast powstał we współpracy z Wydawnictwem Poznańskim. Radio Naukowe nadaje:
Ptaki nie mają łatwo. Bywa, że padają ofiarami ryb, owadów, a nawet ślimaków. Jak możliwe? Z owadami sprawa ma się tak: – Atakującymi są modliszki. Ten owad poluje z zasiadki, ptak musi podlecieć bardzo blisko, dlatego najczęstszą ich ofiarą są kolibry – wyjaśnia w Radiu Naukowym Adam Zbyryt, biolog z Uniwersytetu w Białymstoku. W Polsce oczywiście kolibrów nie ma, ale za to modliszek coraz więcej i zdarza się, że atakują rodzime ptaki unieruchomione na przykład w sieciach ornitologicznych.

Znacznie groźniejszy dla piskląt i jajek znoszonych w kraju nad Wisłą jest natomiast… ślimak, dość często mnożący się w naszych ogrodach ślinik luzytański. To gatunek inwazyjny, ptaki nie nauczyły się rozpoznawać go jako zagrożenie i bez problemu wpuszczają go do swoich gniazd.

Historie z modliszkami i ślimakami wyczytałam w najnowszej książce Adama „Sensacyjne życie ptaków. Pierzaste wampiry, tęczowe albatrosy i trujące przepiórki”. Z odcinka dowiecie się także, że ptaki mają świetny węch (kto by pomyślał patrząc na te dzioby), uzależnić się od narkotyków (niewesoła historia łabędzi ze Słowacji), uzupełniać dietę krwią (dziobiąc inne ptaki w kuper).

Mojego gościa pytałam też o jego doświadczenia jako obserwatora przyrody. A musicie wiedzieć, że Adam bywa w tej roli dość ekscentryczny… Dowiecie się też, jakie kolory dobrze włożyć na siebie na wycieczkę do lasu, gdzie najlepiej udać się jesienią w poszukiwaniu ornitologicznych wrażeń (tu hasłem wiodącym będzie klangor) i jak być dobrym obserwatorem przyrody tak, by jej nie szkodzić. A warto: - Ludziom jest często ciężko uwierzyć w to, że ten nasz szarobury, zimny kraj jest ciekawy i mogą w nim żyć barwne, ciekawe zwierzęta – komentuje.

Rozmowa pachnie jeszcze wakacjami, bo nagraliśmy ją latem w plenerze, u ujścia Rospudy. „Sensacyjne życie ptaków” wydało Wydawnictwo Poznańskie, a Radio Naukowe objęło nad nią patronat medialny. Serdecznie polecam spotkanie autorskie Adama Zbyryta w warszawskiej Big Book Cafe przy ul. Dąbrowskiego 81 (12 września, godz. 19:00). Wydarzenie będzie można również śledzić online za pośrednictwem FB księgarni.

Podcast powstał we współpracy z Wydawnictwem Poznańskim.


Radio Naukowe nadaje:

LAMU'23 #10 Skąd się wziął nasz charakter? Jak się goją rany? | Odcinek o człowieku (2)
2023-09-04 17:49:48

Drogie Młode Umysły! Oto finałowy, 10 odcinek LAMU 2023. Na pożegnanie wakacji. Pytacie o ciało i umysł… Dotykacie w nim tematów, co do których nauka często nie ma jeszcze jednoznacznych odpowiedzi… 0:55 Część I – Umysł 1:00 Skąd się wziął sen i sny? Maja, 7 lat Odpowiada dr Małgorzata Hołda, Pracownia Psychologii Snu, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński 8:55 Po co są horrory? Pyta Kacper, 7 lat Odpowiada prof. Ewelina Knapska, badaczka m.in. strachu, Instytut Nenckiego 12:41 Skąd się wziął nasz charakter? Sebastian, 9 lat 17:16 Dlaczego ludzie walczą? Staś, 8 lat Na oba pytania odpowiada dr Alicja Puścian, neurobiolożka zachowania z Instytutu Nenckiego 21:11 Część II – Ciało Jak to jest, że goją się rany? Tamara, 5 lat Odpowiada Paulina Łopatniuk, patomorfolożka, autorka profilu „Patolodzy na Klatce” oraz książki „Na własnej skórze. Mała księga o wielkim narządzie” https://www.facebook.com/patolodzynaklatce 27:06 Po co chłopcom są sutki? Janusz, 5 lat 28:47 Dlaczego dorosłe dziewczyny mają tak owłosione cipki? Ala, 5 lat Na oba pytania odpowiada dr Anna Parzyńska, ginekolożka https://www.instagram.com/doctorashtanga LAMU – to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe
Drogie Młode Umysły! Oto finałowy, 10 odcinek LAMU 2023. Na pożegnanie wakacji. Pytacie o ciało i umysł… Dotykacie w nim tematów, co do których nauka często nie ma jeszcze jednoznacznych odpowiedzi…

0:55 Część I – Umysł
1:00 Skąd się wziął sen i sny? Maja, 7 lat
Odpowiada dr Małgorzata Hołda, Pracownia Psychologii Snu, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński

8:55 Po co są horrory? Pyta Kacper, 7 lat
Odpowiada prof. Ewelina Knapska, badaczka m.in. strachu, Instytut Nenckiego

12:41 Skąd się wziął nasz charakter? Sebastian, 9 lat
17:16 Dlaczego ludzie walczą? Staś, 8 lat
Na oba pytania odpowiada dr Alicja Puścian, neurobiolożka zachowania z Instytutu Nenckiego

21:11 Część II – Ciało Jak to jest, że goją się rany? Tamara, 5 lat
Odpowiada Paulina Łopatniuk, patomorfolożka, autorka profilu „Patolodzy na Klatce” oraz książki „Na własnej skórze. Mała księga o wielkim narządzie” https://www.facebook.com/patolodzynaklatce

27:06 Po co chłopcom są sutki? Janusz, 5 lat
28:47 Dlaczego dorosłe dziewczyny mają tak owłosione cipki? Ala, 5 lat
Na oba pytania odpowiada dr Anna Parzyńska, ginekolożka https://www.instagram.com/doctorashtanga

LAMU – to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe

#162 Zasada antropiczna – czy we Wszechświecie musiało powstać świadome życie? | prof. Jean-Pierre Lasota
2023-08-31 08:00:03

Działamy dzięki wspierającym nas na https://patronite.pl/radionaukowe *** Stałe fizyczne Wszechświata są znakomicie dostrojone. Znakomicie w tym sensie, że gdyby były choć nieco inne, nie mogłoby powstać życie. Ta obserwacja doprowadziła fizyka Brandona Cartera do zaproponowania zasady antropicznej, w tzw. słabej i silnej wersji. – W silniejszej wersji brzmi ona: Wszechświat i tym samym fundamentalne parametry, które wyznaczają jego budowę musi być taki, aby w pewnym stadium dopuszczał stworzenie w nim obserwatorów. Inaczej mówiąc, ten Wszechświat nie może być „byle jaki” – przytacza w Radiu Naukowym prof. Jean-Pierre Lasota, astrofizyk. Na przykład, gdyby proton był lżejszy od neutronu nie o jeden, a pół promila swojej masy, to nie mielibyśmy długo palących się gwiazd wodorowych (jak teraz), tylko helowe – palące się krótko. Nie byłoby więc czasu na powstanie życia. Zaskakujące są też związki między stałymi fizyki opisującymi mikroświat, a tymi, które opisują Wszechświat wielkoskalowo. Te zbieżności od lat działają na wyobraźnię fizyków, jak i obserwatorów nauki. Prof. Lasota opowiada w odcinku, co po latach myślał o niej sam autor, jak była modyfikowana i jak dyskusja o niej wygląda współcześnie. – To jest istny melanż argumentów – ocenia. Różnej jakości. Zasada antropiczna często bywa interpretowana jako argument za istnieniem Projektanta, Boga, który ten Wszechświat właśnie idealnie dostroił, abyśmy mogli powstać. Co ciekawe, zupełnie nie to było intencją jej twórcy. – Carterowi w ogóle nie o to chodziło, on jest wojującym ateistą – mówi prof. Lasota. Rozmawiamy również o tym, czy zasada antropiczna w ogóle jest zasadą (a może hipotezą), czy zadaje naukowe pytanie (dyskusyjne), czy da się zweryfikować postulat o istnieniu innych Wszechświatów (no, jak myślicie!). Prof. Jean-Pierre Lasota jest profesorem honorowym w Instytucie Fizyki w Paryżu i profesorem w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN. O zasadzie antropicznej mówił na krakowskiej odsłonie Światowego Kongresu Kopernikańskiego. Ja Wam serdecznie polecam odsłonę jesienną, w Toruniu, organizowaną przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika między 12 a 16 września. Będę tam i ja! Poprowadzę debatę 14 września pt. „Czy Kopernik nas jeszcze kręci? Sztuka opowieści o dziele i życiu wybitnych osobowości”. Więcej na https://kopernik550.umk.pl/ Jeśli spodobał Wam się ten temat i chcecie go zgłębić to przedpremierowo polecam Wam nr 5/2023 Uranii. Ukaże się w niej duży tekst prof. Lasoty na temat zasady antropicznej.
Działamy dzięki wspierającym nas na https://patronite.pl/radionaukowe
***
Stałe fizyczne Wszechświata są znakomicie dostrojone. Znakomicie w tym sensie, że gdyby były choć nieco inne, nie mogłoby powstać życie. Ta obserwacja doprowadziła fizyka Brandona Cartera do zaproponowania zasady antropicznej, w tzw. słabej i silnej wersji. – W silniejszej wersji brzmi ona: Wszechświat i tym samym fundamentalne parametry, które wyznaczają jego budowę musi być taki, aby w pewnym stadium dopuszczał stworzenie w nim obserwatorów. Inaczej mówiąc, ten Wszechświat nie może być „byle jaki” – przytacza w Radiu Naukowym prof. Jean-Pierre Lasota, astrofizyk.

Na przykład, gdyby proton był lżejszy od neutronu nie o jeden, a pół promila swojej masy, to nie mielibyśmy długo palących się gwiazd wodorowych (jak teraz), tylko helowe – palące się krótko. Nie byłoby więc czasu na powstanie życia. Zaskakujące są też związki między stałymi fizyki opisującymi mikroświat, a tymi, które opisują Wszechświat wielkoskalowo. Te zbieżności od lat działają na wyobraźnię fizyków, jak i obserwatorów nauki.

Prof. Lasota opowiada w odcinku, co po latach myślał o niej sam autor, jak była modyfikowana i jak dyskusja o niej wygląda współcześnie. – To jest istny melanż argumentów – ocenia. Różnej jakości.

Zasada antropiczna często bywa interpretowana jako argument za istnieniem Projektanta, Boga, który ten Wszechświat właśnie idealnie dostroił, abyśmy mogli powstać. Co ciekawe, zupełnie nie to było intencją jej twórcy. – Carterowi w ogóle nie o to chodziło, on jest wojującym ateistą – mówi prof. Lasota. Rozmawiamy również o tym, czy zasada antropiczna w ogóle jest zasadą (a może hipotezą), czy zadaje naukowe pytanie (dyskusyjne), czy da się zweryfikować postulat o istnieniu innych Wszechświatów (no, jak myślicie!).

Prof. Jean-Pierre Lasota jest profesorem honorowym w Instytucie Fizyki w Paryżu i profesorem w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN. O zasadzie antropicznej mówił na krakowskiej odsłonie Światowego Kongresu Kopernikańskiego. Ja Wam serdecznie polecam odsłonę jesienną, w Toruniu, organizowaną przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika między 12 a 16 września. Będę tam i ja! Poprowadzę debatę 14 września pt. „Czy Kopernik nas jeszcze kręci? Sztuka opowieści o dziele i życiu wybitnych osobowości”. Więcej na https://kopernik550.umk.pl/

Jeśli spodobał Wam się ten temat i chcecie go zgłębić to przedpremierowo polecam Wam nr 5/2023 Uranii. Ukaże się w niej duży tekst prof. Lasoty na temat zasady antropicznej.

LAMU'23 #9 Jak się robi siła nośna, która unosi samoloty w powietrzu? | Odcinek technologiczny
2023-08-28 17:16:34

Witajcie, witajcie Młode Umysły! Przed Wami przedostatnie LAMU sezonu 2023. Będzie o elektryczności, lataniu i innych wynalazkach. Gęsty odcinek! Dużo pytań wielu ekspertów! 00:53 Część I Prąd i kable Odpowiada dr hab. inż. prof. Politechniki Warszawskiej, Bartosz Sawicki 00:53 Skąd wziął się prąd? Jak powstaje prąd? Skąd się bierze prąd Pytają: Tola, 7 lat, Franek 5 lat, Max, 6 lat 04:08 Co to jest prąd i dlaczego można go zmienić w światło, ciepło, a nawet zimno w lodówce? Wiktor, 6 lat 05:30 Dlaczego urządzenia elektryczne się grzeją? Natalka, 7 lat 06:46 Jak żarówka świeci? Jagoda, 9 lat 09:09 Jak działają kable? Pyta 7-letnia Maja, odpowiada Konrad Machowski, szef techniki w Radiu TOK FM 16:29 Część II Internet, roboty i plastik 16:52 Jak router odczytuje internet? Pyta 5-letni Artur, odpowiada dr hab. Inż. Bartosz Walter z Politechniki Poznańskiej, Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki 19:30 Jak się buduje roboty? Pyta 5-letni Gerard, odpowiada dr Tomasz Łuczyński, robotyk, Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki 24:17 Czy można zrobić roboty, które będą rosły jak rośliny? Pyta 6-letni Janek, odpowiada prof. Aleksandra Przegalińska, specjalistka sztucznej inteligencji, Akademia Leona Koźmińskiego, MIT 26:18 Dlaczego ludzie stworzyli plastik? Pyta 5-letnia Iza, odpowiada dr inż. Rafał Wróblewski z Politechniki Warszawskiej 30:57 Część III Samoloty i wycieczka Odpowiada i oprowadza dr inż. Adam Dziubiński z Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Lotnictwa 32:00 Jak samoloty latają? Jak się robi siła nośna, która unosi samoloty w powietrzu? Jak samoloty i helikoptery latają? Pytają Krzyś, 6 lat, Kuba, 5 lat Adam 8 lat 37:10 Jak to jest, że jak samolot leci szybko w dół to nie ma w nim grawitacji? Józio, 8 lat LAMU – to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe
Witajcie, witajcie Młode Umysły! Przed Wami przedostatnie LAMU sezonu 2023. Będzie o elektryczności, lataniu i innych wynalazkach. Gęsty odcinek! Dużo pytań wielu ekspertów!

00:53 Część I Prąd i kable
Odpowiada dr hab. inż. prof. Politechniki Warszawskiej, Bartosz Sawicki
00:53 Skąd wziął się prąd? Jak powstaje prąd? Skąd się bierze prąd Pytają: Tola, 7 lat, Franek 5 lat, Max, 6 lat
04:08 Co to jest prąd i dlaczego można go zmienić w światło, ciepło, a nawet zimno w lodówce? Wiktor, 6 lat
05:30 Dlaczego urządzenia elektryczne się grzeją? Natalka, 7 lat
06:46 Jak żarówka świeci? Jagoda, 9 lat
09:09 Jak działają kable? Pyta 7-letnia Maja, odpowiada Konrad Machowski, szef techniki w Radiu TOK FM

16:29 Część II Internet, roboty i plastik
16:52 Jak router odczytuje internet? Pyta 5-letni Artur, odpowiada dr hab. Inż. Bartosz Walter z Politechniki Poznańskiej, Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki
19:30 Jak się buduje roboty? Pyta 5-letni Gerard, odpowiada dr Tomasz Łuczyński, robotyk, Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki
24:17 Czy można zrobić roboty, które będą rosły jak rośliny? Pyta 6-letni Janek, odpowiada prof. Aleksandra Przegalińska, specjalistka sztucznej inteligencji, Akademia Leona Koźmińskiego, MIT
26:18 Dlaczego ludzie stworzyli plastik? Pyta 5-letnia Iza, odpowiada dr inż. Rafał Wróblewski z Politechniki Warszawskiej

30:57 Część III Samoloty i wycieczka
Odpowiada i oprowadza dr inż. Adam Dziubiński z Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Lotnictwa
32:00 Jak samoloty latają? Jak się robi siła nośna, która unosi samoloty w powietrzu? Jak samoloty i helikoptery latają? Pytają Krzyś, 6 lat, Kuba, 5 lat Adam 8 lat
37:10 Jak to jest, że jak samolot leci szybko w dół to nie ma w nim grawitacji? Józio, 8 lat

LAMU – to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe

#161 Wyjście z Afryki - skąd naukowcy wiedzą kiedy, jak i gdzie migrował Homo sapiens?
2023-08-24 08:00:03

Wiemy, że człowiek wyewoluował w Afryce. Gdzie dokładnie? Kiedy? Tu ostrych granic nie ma. – Nie możemy się brać od jednego Adama i jednej Ewy – mówi dr Martyna Molak-Tomsia z Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej w Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego.– Ludzie mają potrzebę prostych odpowiedzi, ale w biologii to tak nie działa – dodaje. Wiemy natomiast, i to coraz więcej, o tym, że człowiek zaczął w końcu kolonizować pozostałe kontynenty. I o tym w odcinku rozmawiamy. Nasi przodkowie prawdopodobnie pod wpływem zmian klimatycznych wyszli z Czarnego Kontynentu ok. 70 tysięcy lat temu. – W czasach, kiedy ludzie stamtąd wychodzili, prawdopodobnie było też połączenie na południowej części Morza Czerwonego, czyli z Półwyspem Arabskim. Zakłada się, że właśnie to była prawdopodobnie droga przejścia z Afryki do reszty świata – wyjaśnia moja gościni. Część udała się przez Azję Środkową, a następnie na obszar całej Europy i Azji. Inni ruszyli południowym wybrzeżem Azji i dotarli aż do Australii (prawdopodobnie używano już wtedy jakiegoś rodzaju łodzi). Grupa, która zawędrowała do Chin, ruszyła następnie na północ i przez cieśninę Beringa (wówczas ląd) przeszła do Ameryki Północnej. Około 15 tysięcy lat temu ludzie zasiedlali już wszystkie kontynenty. Czy homo sapiens sapiens był pierwszym gatunkiem, który porwał się na coś takiego? Otóż nie. Wcześniej w świat powędrował również Homo erectus, który wyewoluował w inne gatunki ludzi: neandertalczyków, denisowian, hobbitów i być może jeszcze inne, które dopiero odkryjemy. Wiemy, że te grupy się mieszały. Jak bardzo? – Tak naprawdę wszyscy ludzie, którzy nie są subsaharyjskimi Afrykanami, są w jakiś stopniu potomkami neandertalczyków – wyjaśnia dr Molak-Tomsia. Wiele nowych informacji w tym temacie w ostatnim czasie pojawiło się dzięki zaangażowaniu genetyków, takich jak dr Molak-Tomsia. Zdarza się, że zachowują się fragmenty genomu, które pozwalają prześledzić przodków wiele pokoleń wstecz, zaś sekwencjonowanie całego genomu umożliwia oszacowanie, kiedy dane populacje żyły i jak się przemieszczały. Dowiecie się też, która część człowieka najlepiej przechowuje DNA (ucho wewnętrzne!), jak się pobiera próbkę prehistorycznego szkieletu (wiertełkiem) i jak duże przesunięcia zachodzą w naszej historii dzięki nowym metodom badawczym (bagatela, 100 tysięcy lat).
Wiemy, że człowiek wyewoluował w Afryce. Gdzie dokładnie? Kiedy? Tu ostrych granic nie ma. – Nie możemy się brać od jednego Adama i jednej Ewy – mówi dr Martyna Molak-Tomsia z Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej w Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego.– Ludzie mają potrzebę prostych odpowiedzi, ale w biologii to tak nie działa – dodaje. Wiemy natomiast, i to coraz więcej, o tym, że człowiek zaczął w końcu kolonizować pozostałe kontynenty. I o tym w odcinku rozmawiamy.

Nasi przodkowie prawdopodobnie pod wpływem zmian klimatycznych wyszli z Czarnego Kontynentu ok. 70 tysięcy lat temu. – W czasach, kiedy ludzie stamtąd wychodzili, prawdopodobnie było też połączenie na południowej części Morza Czerwonego, czyli z Półwyspem Arabskim. Zakłada się, że właśnie to była prawdopodobnie droga przejścia z Afryki do reszty świata – wyjaśnia moja gościni. Część udała się przez Azję Środkową, a następnie na obszar całej Europy i Azji. Inni ruszyli południowym wybrzeżem Azji i dotarli aż do Australii (prawdopodobnie używano już wtedy jakiegoś rodzaju łodzi). Grupa, która zawędrowała do Chin, ruszyła następnie na północ i przez cieśninę Beringa (wówczas ląd) przeszła do Ameryki Północnej. Około 15 tysięcy lat temu ludzie zasiedlali już wszystkie kontynenty.

Czy homo sapiens sapiens był pierwszym gatunkiem, który porwał się na coś takiego? Otóż nie. Wcześniej w świat powędrował również Homo erectus, który wyewoluował w inne gatunki ludzi: neandertalczyków, denisowian, hobbitów i być może jeszcze inne, które dopiero odkryjemy. Wiemy, że te grupy się mieszały. Jak bardzo? – Tak naprawdę wszyscy ludzie, którzy nie są subsaharyjskimi Afrykanami, są w jakiś stopniu potomkami neandertalczyków – wyjaśnia dr Molak-Tomsia.

Wiele nowych informacji w tym temacie w ostatnim czasie pojawiło się dzięki zaangażowaniu genetyków, takich jak dr Molak-Tomsia. Zdarza się, że zachowują się fragmenty genomu, które pozwalają prześledzić przodków wiele pokoleń wstecz, zaś sekwencjonowanie całego genomu umożliwia oszacowanie, kiedy dane populacje żyły i jak się przemieszczały. Dowiecie się też, która część człowieka najlepiej przechowuje DNA (ucho wewnętrzne!), jak się pobiera próbkę prehistorycznego szkieletu (wiertełkiem) i jak duże przesunięcia zachodzą w naszej historii dzięki nowym metodom badawczym (bagatela, 100 tysięcy lat).

LAMU'23 #8 Co by było gdyby w Układzie Słonecznym były dwie gwiazdy? | Odcinek astronomiczny
2023-08-21 07:00:03

Drogie Młode Umysły! Dzisiaj lecimy w gwiazdy! Zapraszam na naprawdę kosmiczny odcinek :) 0:43 Część I - Planety Na pytania odpowiada dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk 1:02 Dlaczego planety nie zmieniają orbit i kto je tam ustawił? - Sonia, 5 lat 1:20 Dlaczego Ziemia nie odlatuje od Słońca chociaż nie trzyma jej żaden łańcuch ani sznur? - Wiktor, 6 lat 4:55 Czy planeta może oddalić się od słońca? - Jagoda, 9 lat 9:21 Część II - Gwiazdy Na pytania odpowiada dr Monika Sitek z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego 11:12 Gdzie się rodzą gwiazdy i jak? - Nela, 6 lat 11:21 Jak się Słońce stworzyło, bo przecież nie może się stworzyć z chmur, ptaków i różnych tam innych rzeczy? - Ala, 5 lat 13:27 Z czego jest zbudowana gwiazda i dlaczego świeci? - Sara, 10 lat 15:43 Co by było gdyby w Układzie Słonecznym były dwie gwiazdy? - Staś, 5 lat 17:57 Jak naukowcy zmierzyli największą gwiazdę i najmniejszą? - Tymoteusz, 6 lat 20:21 Część III - Czarne i białe dziury Odpowiada dr Jan Skowron z z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego 20:40 Dlaczego niektóre gwiazdy zamieniają się w czarne dziury a niektóre nie? - Olek, 8 lat 24:05 Czy Słońce będzie kiedyś czarną dziurą? - Henryk, 7 lat 26:00 Jak rozpoznać czarną dziurę w kosmosie? - Ignaś, 7 lat 29:36 Czym są białe dziury, czym się różnią od czarnych dziur i czemu niby wyrzucają rzeczy? Michał, 8 lat *** LAMU - to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe
Drogie Młode Umysły! Dzisiaj lecimy w gwiazdy! Zapraszam na naprawdę kosmiczny odcinek :)

0:43 Część I - Planety Na pytania odpowiada dr Stanisław Bajtlik z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk
1:02 Dlaczego planety nie zmieniają orbit i kto je tam ustawił? - Sonia, 5 lat
1:20 Dlaczego Ziemia nie odlatuje od Słońca chociaż nie trzyma jej żaden łańcuch ani sznur? - Wiktor, 6 lat
4:55 Czy planeta może oddalić się od słońca? - Jagoda, 9 lat

9:21 Część II - Gwiazdy Na pytania odpowiada dr Monika Sitek z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego
11:12 Gdzie się rodzą gwiazdy i jak? - Nela, 6 lat
11:21 Jak się Słońce stworzyło, bo przecież nie może się stworzyć z chmur, ptaków i różnych tam innych rzeczy? - Ala, 5 lat
13:27 Z czego jest zbudowana gwiazda i dlaczego świeci? - Sara, 10 lat
15:43 Co by było gdyby w Układzie Słonecznym były dwie gwiazdy? - Staś, 5 lat
17:57 Jak naukowcy zmierzyli największą gwiazdę i najmniejszą? - Tymoteusz, 6 lat

20:21 Część III - Czarne i białe dziury Odpowiada dr Jan Skowron z z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego
20:40 Dlaczego niektóre gwiazdy zamieniają się w czarne dziury a niektóre nie? - Olek, 8 lat
24:05 Czy Słońce będzie kiedyś czarną dziurą? - Henryk, 7 lat
26:00 Jak rozpoznać czarną dziurę w kosmosie? - Ignaś, 7 lat
29:36 Czym są białe dziury, czym się różnią od czarnych dziur i czemu niby wyrzucają rzeczy? Michał, 8 lat

***
LAMU - to wakacyjne podcasty dla dzieci, bez reklam, sponsorów, otwarte i bezpłatne. Powstają w ramach Radia Naukowego. Naszą działalność można wesprzeć na https://patronite.pl/radionaukowe

#160 Fakty i mity o hormonach – jak bardzo zależy od nich nasze zdrowie i zachowanie? | dr Alicja Puścian
2023-08-17 08:00:02

Pełna transkrypcja na radionaukowe.pl *** – Przy produkcji spermy bardzo ważny jest nie tylko testosteron, ale także odpowiedni poziom estrogenów – przypomina w Radiu Naukowym dr Alicja Puścian, neurobiolożka zachowania z Instytutu Nenckiego PAN. Naukowczynię poprosiłam o porządkującą rozmowę na temat hormonów, bo to jeden z tematów aż nadto obrosły mitami i nadinterpretacjami. Estrogeny pełnią daleko więcej funkcji niż te związane z płcią i rozrodczością (znów: u kobiet i mężczyzn). Podobnie testosteron (u kobiet np. wspiera prawidłowe funkcjonowanie jajników). – Nie ma hormonu, który pełniłby tylko jedną funkcję – podkreśla z mocą dr Puścian. Kortyzol kojarzony ze stresem gra rolę również w naszej odporności. Serotonina znana z regulowania nastroju jest istotna dla procesów trawienia, a oksytocyna może promować zachowania agresywne. Jak to możliwe, skoro oksytocyna wytwarza się chociażby u rodziców i noworodka, co sprzyja budowaniu więzi? – Kluczowy jest kontekst – mówi dr Puścian. W kontekście innym niż przytulanie się, np. w sytuacji konkurencji, ten sam hormon zadziała inaczej. Ale co ważne: bezpośredni wpływ hormonów na nasze zachowanie bywa przeceniany. - To nie jest tak, że hormon się wydzielił i to cię zmusi, żebyś poszła i coś zrobiła. To tak nie funkcjonuje. One wpływają na to jak się czujemy, zwiększają prawdopodobieństwo pewnych zachowań w określonych kontekstach, ale ostateczna decyzja przychodzi z głowy, z mózgu – dodaje biolożka. Rozmawiamy również o chwiejności poziomów hormonów w ciele (miesięcznej i dobowej), o menopauzie, andropauzie (kiedy warto udać się do endokrynologa), o tym jak stary ewolucyjnie jest system hormonalny (występuje nawet u owadów) oraz o tym, co to jest „ja” skoro tak wiele systemów w naszych organizmach wpływa na nasze zachowanie. Bardzo polecam, bo to odcinek o nas wszystkich!
Pełna transkrypcja na radionaukowe.pl
***
– Przy produkcji spermy bardzo ważny jest nie tylko testosteron, ale także odpowiedni poziom estrogenów – przypomina w Radiu Naukowym dr Alicja Puścian, neurobiolożka zachowania z Instytutu Nenckiego PAN. Naukowczynię poprosiłam o porządkującą rozmowę na temat hormonów, bo to jeden z tematów aż nadto obrosły mitami i nadinterpretacjami.

Estrogeny pełnią daleko więcej funkcji niż te związane z płcią i rozrodczością (znów: u kobiet i mężczyzn). Podobnie testosteron (u kobiet np. wspiera prawidłowe funkcjonowanie jajników). – Nie ma hormonu, który pełniłby tylko jedną funkcję – podkreśla z mocą dr Puścian. Kortyzol kojarzony ze stresem gra rolę również w naszej odporności. Serotonina znana z regulowania nastroju jest istotna dla procesów trawienia, a oksytocyna może promować zachowania agresywne. Jak to możliwe, skoro oksytocyna wytwarza się chociażby u rodziców i noworodka, co sprzyja budowaniu więzi? – Kluczowy jest kontekst – mówi dr Puścian. W kontekście innym niż przytulanie się, np. w sytuacji konkurencji, ten sam hormon zadziała inaczej.

Ale co ważne: bezpośredni wpływ hormonów na nasze zachowanie bywa przeceniany. - To nie jest tak, że hormon się wydzielił i to cię zmusi, żebyś poszła i coś zrobiła. To tak nie funkcjonuje. One wpływają na to jak się czujemy, zwiększają prawdopodobieństwo pewnych zachowań w określonych kontekstach, ale ostateczna decyzja przychodzi z głowy, z mózgu – dodaje biolożka.

Rozmawiamy również o chwiejności poziomów hormonów w ciele (miesięcznej i dobowej), o menopauzie, andropauzie (kiedy warto udać się do endokrynologa), o tym jak stary ewolucyjnie jest system hormonalny (występuje nawet u owadów) oraz o tym, co to jest „ja” skoro tak wiele systemów w naszych organizmach wpływa na nasze zachowanie. Bardzo polecam, bo to odcinek o nas wszystkich!

LAMU'23 #7 Skąd tygrys wie, gdzie ma iść, kiedy chodzi po lesie? Odcinek zwierzęcy
2023-08-14 07:00:03

LAMU’23 #7 Skąd tygrys wie, gdzie ma iść? Odcinek zwierzęcyNajmilsze Młode Umysły! Dzięki Wam przygotowałam odcinek skrzący się od celnych pytań o świat zwierząt i… nasion. Posłuchajcie! Część I Rośliny, motyle i rekiny 00:40 Co się dzieje w środku nasionka kiedy wykiełkowuje? Pyta 9-letnia Hania, odpowiada dr Katarzyna Roguz z Ogrodu Botanicznego UW 06:00 Dlaczego motyle latają mimo, że mają delikatne skrzydła? Pyta 6-letnia Helena, odpowiada Izabela Dziekańska, lepidopterolożka z Uniwersytetu w Białymstoku, autorka książki „Motyle dzienne i nocne” 10:31 Ile razy w życiu odrastają rekinowi zęby? Pyta 7-letni Szymon, odpowiada dr Szymon Smoliński z Morskiego Instytutu Rybackiego-PIB 15:27 Część II Koty Odpowiada prof. Robert Mysłajek, badacz dzikich ssaków z Uniwersytetu Warszawskiego16:02 Skąd tygrys wie, gdzie ma iść? No bo tak chodzi i chodzi po lasach… Staś, 8 lat 18:06 Czy da się oswoić lamparta? Agatka, 5 lat 19:52 Czemu koty się wszędzie zmieszczą, a psy nie? Jaś, 7 lat 22:21 Dlaczego psy mają tak dużo ras, a psy tak mało? Mikołaj, 7 lat 24:42 Część III Węże i pająki Odpowiada prof. Agnieszka Babczyńska, arachnolożka z Uniwersytetu Śląskiego25:37 Czy pająki mogą się zaplątać we własną sieć? Jagoda, 9 lat 28:35 Dlaczego skorpiony są pajęczakami mimo tego, że nie przypominają pająków? Franek, 9 lat Na pytania o węże odpowiada dr Mikołaj Kaczmarski, herpetolog z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 32:29 Dlaczego węże nie mają łap? Kinga, 6 lat 35:17 Czym się różnią płazy wyglądające jak węże od zwykłych węży? Bruno, 6 lat
LAMU’23 #7 Skąd tygrys wie, gdzie ma iść? Odcinek zwierzęcyNajmilsze Młode Umysły! Dzięki Wam przygotowałam odcinek skrzący się od celnych pytań o świat zwierząt i… nasion. Posłuchajcie!

Część I Rośliny, motyle i rekiny
00:40 Co się dzieje w środku nasionka kiedy wykiełkowuje? Pyta 9-letnia Hania, odpowiada dr Katarzyna Roguz z Ogrodu Botanicznego UW
06:00 Dlaczego motyle latają mimo, że mają delikatne skrzydła? Pyta 6-letnia Helena, odpowiada Izabela Dziekańska, lepidopterolożka z Uniwersytetu w Białymstoku, autorka książki „Motyle dzienne i nocne”
10:31 Ile razy w życiu odrastają rekinowi zęby? Pyta 7-letni Szymon, odpowiada dr Szymon Smoliński z Morskiego Instytutu Rybackiego-PIB

15:27 Część II Koty
Odpowiada prof. Robert Mysłajek, badacz dzikich ssaków z Uniwersytetu Warszawskiego16:02 Skąd tygrys wie, gdzie ma iść? No bo tak chodzi i chodzi po lasach… Staś, 8 lat
18:06 Czy da się oswoić lamparta? Agatka, 5 lat
19:52 Czemu koty się wszędzie zmieszczą, a psy nie? Jaś, 7 lat
22:21 Dlaczego psy mają tak dużo ras, a psy tak mało? Mikołaj, 7 lat

24:42 Część III Węże i pająki
Odpowiada prof. Agnieszka Babczyńska, arachnolożka z Uniwersytetu Śląskiego25:37 Czy pająki mogą się zaplątać we własną sieć? Jagoda, 9 lat
28:35 Dlaczego skorpiony są pajęczakami mimo tego, że nie przypominają pająków? Franek, 9 lat
Na pytania o węże odpowiada dr Mikołaj Kaczmarski, herpetolog z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
32:29 Dlaczego węże nie mają łap? Kinga, 6 lat
35:17 Czym się różnią płazy wyglądające jak węże od zwykłych węży? Bruno, 6 lat

#159 Psychozy - czy podejrzliwość to zaburzenie psychiczne? | prof. Łukasz Gawęda
2023-08-10 08:00:02

– Około 4-5% populacji osób zdrowych regularnie słyszy głosy – taką bombę rzuca mój dzisiejszy gość, prof. Łukasz Gawęda. Jest kierownikiem Laboratorium Psychopatologii Eksperymentalnej w Instytucie Psychologii PAN i w swojej pracy zajmuje się aktualnie psychologicznymi mechanizmami psychoz. Jak to możliwe, że osoby zdrowe słyszą głosy? – Żyjemy w świecie bardzo mocno dychotomicznym: wydaje nam się, że albo ktoś jest zdrowy, albo ktoś jest chory. Tymczasem rzeczywistość jest bardziej złożona – wyjaśnia mój rozmówca. Większość zaburzeń psychologicznych można bowiem osadzić na continuum. W przypadku zaburzeń psychotycznych skala prowadzi od normy przez lęki społeczne (przekonanie, że ludzie są groźni), wycofanie, nastawienie ksobne (“wszyscy chcą mnie skrzywdzić”) aż po psychozę. – Psychoza to termin zarezerwowany do zjawisk klinicznych – zastrzega mój gość. Oznacza poważne zakłócenia w postrzeganiu rzeczywistości, najczęściej urojenia i halucynacje, ale kluczowy dla diagnozy jest tu dyskomfort pacjenta i to, czy zaburzenie utrudnia mu normalne funkcjonowanie. Rozmawiamy także o halucynacjach, których w lekkiej formie doświadcza sporo z nas (słyszeliście kiedyś dzwoniący lub wibrujący telefon, który tak naprawdę nie dzwonił?). W psychozach występują głównie halucynacje słuchowe (skarży się na nie aż 80% schizofreników), ale też wzrokowe. Czy osobie doświadczającej paranoi można jakoś wyjaśnić, że to, co słyszy lub widzi, tak naprawdę nie istnieje? Otóż nie i nawet nie powinniśmy. – Traktujemy te doświadczenia jako w pełni realne i one takie są [dla pacjentów] – mówi naukowiec. W leczeniu najlepiej sprawdza się kombinacja leków i psychoterapii. Ta druga pomaga uelastycznić model świata w głowie pacjenta, nauczy poszukiwania innych wyjaśnień niż te paranoiczne. Z odcinka dowiecie się też, jakie czynniki wpływają na rozwój psychoz, ile osób ma wrażenie, że inni ludzie mają wobec nich wrogie intencje (dużo!) i czy psychiatra sam rozpoznałby u siebie zaburzenie.
– Około 4-5% populacji osób zdrowych regularnie słyszy głosy – taką bombę rzuca mój dzisiejszy gość, prof. Łukasz Gawęda. Jest kierownikiem Laboratorium Psychopatologii Eksperymentalnej w Instytucie Psychologii PAN i w swojej pracy zajmuje się aktualnie psychologicznymi mechanizmami psychoz. Jak to możliwe, że osoby zdrowe słyszą głosy? – Żyjemy w świecie bardzo mocno dychotomicznym: wydaje nam się, że albo ktoś jest zdrowy, albo ktoś jest chory. Tymczasem rzeczywistość jest bardziej złożona – wyjaśnia mój rozmówca.

Większość zaburzeń psychologicznych można bowiem osadzić na continuum. W przypadku zaburzeń psychotycznych skala prowadzi od normy przez lęki społeczne (przekonanie, że ludzie są groźni), wycofanie, nastawienie ksobne (“wszyscy chcą mnie skrzywdzić”) aż po psychozę. – Psychoza to termin zarezerwowany do zjawisk klinicznych – zastrzega mój gość. Oznacza poważne zakłócenia w postrzeganiu rzeczywistości, najczęściej urojenia i halucynacje, ale kluczowy dla diagnozy jest tu dyskomfort pacjenta i to, czy zaburzenie utrudnia mu normalne funkcjonowanie.

Rozmawiamy także o halucynacjach, których w lekkiej formie doświadcza sporo z nas (słyszeliście kiedyś dzwoniący lub wibrujący telefon, który tak naprawdę nie dzwonił?). W psychozach występują głównie halucynacje słuchowe (skarży się na nie aż 80% schizofreników), ale też wzrokowe.

Czy osobie doświadczającej paranoi można jakoś wyjaśnić, że to, co słyszy lub widzi, tak naprawdę nie istnieje? Otóż nie i nawet nie powinniśmy. – Traktujemy te doświadczenia jako w pełni realne i one takie są [dla pacjentów] – mówi naukowiec. W leczeniu najlepiej sprawdza się kombinacja leków i psychoterapii. Ta druga pomaga uelastycznić model świata w głowie pacjenta, nauczy poszukiwania innych wyjaśnień niż te paranoiczne. Z odcinka dowiecie się też, jakie czynniki wpływają na rozwój psychoz, ile osób ma wrażenie, że inni ludzie mają wobec nich wrogie intencje (dużo!) i czy psychiatra sam rozpoznałby u siebie zaburzenie.

Informacja dotycząca prawa autorskich: Wszelka prezentowana tu zawartość podkastu jest własnością jego autora

Wyszukiwanie

Kategorie